Soru Sor
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Afanasyeva: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Aforoz: Hıristiyanlıkta dinden çıkarma
Agora: Romalılarda meydan
Ağılıg: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hazine görevlisi
Ağnam: Osmanlı’da küçükbaş hayvan yetiştiricilerinden alınan vergidir.
Ahi teşkilatı: Anadolu Selçuklu Devleti’nde Müslüman esnafların kendi aralarında kurdukları bir denetleme ve dayanışma teşkilatı
Ahrar: Osmanlı Devleti’nin ve Türk Tarihi’nin ilk siyasi partisi
Akçe: Osmanlı para birimi
Alemdar: Bayrak ve sancaklardan sorumlu görevli
Alp Er Tunga: İskitlere ait destan
Alyans – İsrailit: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Anal: Hititlerde kralların tanrılara hesap sunmak için yazdırdığı yıllık
Analitik: Çözümleyici
Analiz: Çözümleme, inceleme
Anav: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Anayasa: Bir devletin yönetim şeklini belirten, yasama, yürütme ve yargı güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, vatandaşların kamu haklarını gösteren temel yasa
Anayasal Devlet Anlayışı: Parlamenter sistemle yönetilen devlet modeli
Andronova: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Anglikanizm: Reform hareketleri sonucunda İngiltere’de ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Antant: İttifak sözleşmesi, iki ya da daha fazla taraf arasında belli bir konuda yapılan antlaşma
Antikite: İlkçağ
Antlaşma: İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta bağlaşıklık gibi konularda üstlenmelerini belirttikleri belge ve belgede belirtilen durum
Antropoloji: Irk bilimi
Antroponimi: Şahıs isimleri bilimi
Apa: Saray görevlisi
Arabesk: Geometrik süsleme sanatı
Aristokrasi: Soylu zümrenin egemen olduğu yönetim biçimi
Arkeoloji: Kazı bilimi
Arkeometri: Arkeolojik buluntuları sınıflandıran bilim dalı
Arız (Arzü’l- Ceyş): Türk İslam devletlerinde ordunun maaş ve ihtiyaçlarına bakan görevli
Arşüdüka: Avusturya krallarına verilen isim
Asakir-i Mensure-i Muhammediye: II. Mahmut Dönemi’nde kurulan Batı tarzındaki ordu
Asimile olma: Bir ulusun ya da topluluğun milli benliğini yitirmesi, başka toplumlar içerisinde erimesi
Astronomi: Gök bilimi
Aşar: Öşür
Atabeyi: Selçuklularda meliklerin hocası
Ataerkil: Erkeğin egemen olduğu aile ya da toplum biçimi
Ateşgede: Zerdüşt tapınağı
Ateşkes: Savaş halinde olan iki veya daha fazla gücün çarpışmalara ara vermesi
Avarız: Osmanlı Devleti’nde olağanüstü hallerde ordunun ihtiyacını karşılamak üzere halktan alınan vergi
Avasım: Abbasilerin Bizans sınırında oluşturduğu savunma hattı (Ordu – kent)
Ayan: Bir memleketin, bir bölgenin, bir kasabanın veya bir sınıfın ileri gelenleri hakkında kullanılan bir ifadedir. Zamanla ve en çok XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı ülkesinin muhtelif yerlerinde, çoğu yerli eşraf ailelerinden olmak üzere türeyen sınıfa da bu isim verilmiştir.
Ayan Meclisi: Osmanlı Parlamentosu’nda padişahın seçtiği üyelerden oluşan meclis
Aydınlanma Çağı: XVIII. yüzyıl Avrupa’sında bütün baskılardan kurtularak aklın kılavuzluğunda bağımsızlığa kavuştuğu dönem
Ayuki: Eski Türklerde hükümet
Ayguci: Devlet müşaviri, hükümdar danışmanı
Azak: Kırım’ın kuzeyinde yer alan kale
Azınlık: Bir ülke sınırları içinde yaşayan farklı etnik yapılara sahip halk; İçinde yaşadıkları toplumda nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan gruptan (din, dil) etnik köken gibi özellikleriyle farklı olan kesim
Azil: Görevden alma
Bab-ı Ali: “Yüce Kapı” anlamında olup, Osmanlı Devleti zamanında İstanbul’da Sadaret (Başkanlık), Dahiliye ve Hariciye Nezaretleri (İçişleri ve Dışişleri bakanlıkları) ile Şura-yı Devlet (Danıştay) dairelerinin bulunduğu binaya denirdi.
Bab-ı Ali Baskını: İttihat ve Terakki Partisi’nin yaptığı hükümet darbesi
Bac: Osmanlı’da pazar yerlerinden toplanan vergidir.
Bağımsızlık: Başka bir devletin egemenliği, denetimi altında yaşamama
Baharat Yolu: Hindistan’dan başlayıp, Basra Körfezi’nden geçip Mısır’a ulaşan ve oradan Akdeniz üzerinden Avrupa’ya giden ticaret yolu
Bahriye Nazırı: Osmanlı Devleti’nde Deniz Bakanı
Baksı: Şaman, din adamı
Balbal: Eski Türklerde ölen bir yiğidin, sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar mezarının etrafına dikilen taş
Balyos: Venedik elçisi
Barok: Batı tarzı mimari üslup
Basmil: Eski Türklerde bir boy
Batıcılık: Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, Batı’nın ilerlemiş teknolojisini ve felsefi düşüncesindeki gelişmişliğini Osmanlı ülkesine getirmekte gören düşünce sistemi
Bâtınilik: Hasan Sabbah’ın kurduğu bir çeşit terör örgütü
Bayındırlık: İmar (mimari) faaliyetleri
Bedesten: Kapalı çarşı
Bedevi: Göçebe Arap
Bedizci: Eski Türklerde ressamlara verilen isim
Belagat: Duygu ve düşünceleri açık ve etkili olarak anlatma
Bennak: Osmanlı Devleti’nde yarım çift toprağı işleyen yeni evlilerden alınan vergi
Berat: İzin, ruhsat. Devlet ve toplum işlerinin yürütülmesine izin veren resmi belge
Berberi: Afrika halkı
Berit: Posta Teşkilatı
Beşeri: Sosyal (Toplumsal)
Beşik Ulemalığı: Osmanlı’da Duraklama Dönemi’nden itibaren eğitimde görülen “alimin oğlu alim doğar” anlayışı
Beylerbeylik: Osmanlı Devleti’nin Rumeli ve Anadolu’da uyguladığı bölge yöneticiliği
Beylerbeyi: Osmanlı’da taşra yönetiminde en üst amir (eyalet valisi)
Beytü’1-mal: Devlet Hazinesi
Beytü’l-Hikme: Abbasi Devleti Dönemi’nde Bağdat’ta bilimsel faaliyetler için kurulan medreselere verilen isim
Bi’at: Bağlılık yemini
Bimarhane: Hastane, darüşşifa
Birun: Osmanlı sarayında Harem Dairesi’nin ve Enderun’un, yani sarayın iç dairesinin dışında kalan bölüm
Biştegani: Türk İslam Devletlerinde Hassa Ordusu’na mensup askerlerin 3 ayda bir aldığı maaş
Bitikçi: Katip
Bizans: Doğu Roma İmparatorluğu
Bolşevik: Rusya’da meydan gelen Sovyet İhtilali
Boy: Türklerde soy birliği
Brahman: Hindistan’da rahip, din adamı
Brest – Litowsk: Sovyet Rusya ile İttifak devletleri arasında imzalanan antlaşma
Bronz: Bakır ve kalay karışımı olan maden (Tunç)
Budun: Türklerde millet
Burjuvazi: Ortaçağ’da Avrupa’da soylu ve köylüler arasında yer alan şehirli ve tüccar sınıf
Buyruk: Yazılı Emir veya bazı devletlerde Bakan
Buyrukçu: Memur
Bürokrasi: Kamu yönetimi
Cebeci: Osmanlı’da Yeniçerilerin silahlarını ve bu silahların bakımını yapan ordu sınıfı
Cebelü: Osmanlı’da tımar sahiplerinin yetiştirdiği asker
Cedit: Yeni
Cemel: Deve
Cento: II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1959’da Türkiye İran, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan ekonomik, kültürel işbirliği örgütü
Cihangirlik: Türklerde çok eski zamanlardan beri var olan dünyayı ele geçirebilme arzusu
Cihat: İslam dini uğruna yapılan her türlü çalışma
Cizvit: Yeniçağ’da Reform Hareketi’nden sonra Katolik mezhebini korumayı ilke edinen tarikat
Cizye: İslam Devletlerinde Müslüman olmayan erkek ve sağlıklı vatandaşlardan askere gitmeme karşılığı alınan vergi
Cluni (Kluni): Ortaçağ’da Avrupa’da Katolik Hıristiyanlığının propagandasını yapan tarikat
Coğrafya: Tarihi olayların meydana geldiği yerler hakkında tarihe yardımcı olan bilim dalı
Cumhuriyet: Halkın kendi kendisini yönetmesidir. Yönetim, halkın belirli süreler için seçtiği kişiler (milletvekili) tarafından gerçekleştirilir.
Cumhuriyetçilik: Devletin siyasi rejimi olarak Cumhuriyet yönetimini benimsemek, onu korumak ve yaşatmaktır.
Cülus: Osmanlı padişahlarının tahta çıkması
Cülus Bahşişi: Osmanlı’da padişah değişikliklerinde orduya, ulemaya ve devlet büyüklerine dağıtılan bahşiş, hediye para
Çağdaş: Aynı dönemde yaşayan devletler için kullanılan bir tabir
Çar: Rus krallarına verilen unvan
Çelebi (Şehzade – Efendi): Osmanlı Devleti’nin değişik dönemlerinde padişahın oğullarına verilen adlar
Cemiyet-i Akvam: Milletler Cemiyeti
Çetr: Saltanat şemsiyesi
Çiftbozan: Osmanlı’da tarımsal üretimin sürekliliğini sağlamak amacıyla bir veya iki yıl
toprağını mazeretsiz olarak boş bırakan köylüden alınan tazminat vergisidir.
Çiğil: Eski Türklerde bir boy
Çinicilik: Mozaik sanatı
Çoğunluk Sistemi: Çok partili sistemde bir seçim bölgesinde en çok oyu alan parti listesinin seçimi kazanmasını sağlayan seçim sistemi
Çok Dereceli Seçim: Seçmenin, yöneticileri tayin veya seçecek olan temsilcileri seçmesini öngören seçim modeli
Dahiliye Nezareti: İçişleri Bakanlığı
Dar-ı Şura-i Askeri: II. Mahmut Dönemi’nde askeri işleri düzenlemek için kurulan meclis
Dar-ı Şura-i Babıali: II. Mahmut Dönemi’nde mülki işleri düzenlemek için kurulan meclis
Darülfünun: Osmanlılarda üniversite
Darü’l Muallim: Erkek öğretmen okulu
Darü’l Muallimat: Kız öğretmen okulu
Dar’ün Nedve: İslamiyet öncesi Mekke’de danışma kurulu
Darüşşifa: Hastane
Defterdar: Mali işlerden sorumlu görevli
Delege: Bir kuruluşu veya topluluğu bir toplantıda temsil eden yetkili kişi
Demokrasi: Gücünü halktan alan yönetim anlayışıdır. Yönetime halk iradesi egemendir. Eşitlik, özgürlük, insan hak ve hürriyetlerine saygı prensibine dayanır.
Demokratik Devlet: Halkın temel hak ve özgürlüklerini yasal güvence altına alan ve yönetimde milli egemenlik ilkesini benimsemiş olan devlet modeli
Derebeylik: Ortaçağ’da Avrupa’da merkezi otoritenin bölünmesiyle geniş toprak sahiplerinin egemenliğine dayalı olarak ortaya çıkan yönetim anlayışı
Derbent: Sınır boylarında bulunan küçük kale
Derviş: Bir tarikata girmiş, onun kurallarına bağlı kişi
Devletçilik: Özel sektörün sermayesizlik nedeniyle gerçekleştiremediği alanların devlet tarafından düzenlenmesi ve devletin ekonomiye müdahale etmesini öngören ilke (planlı ekonomi)
Devrim: Bir kurumun ya da toplumsal sistemi genellikle zor kullanarak yıkıp, yerine eskisinden farklı bir kurum ya da toplumsal sistem yaratma
Devşirme (Pençik): İslam Devletlerinde Müslüman olmayan unsurların Türkleştirilip Müslümanlaştırıldıktan sonra devlet hizmetine alınarak yetiştirilmesi ve asker ve memur olarak kullanılması
Diktatör: Bütün siyasi yetkileri kendisinde toplamış olan devlet başkanı
Dinar: Emeviler Dönemi’nde basılan ilk İslam parası
Diplomasi: Dış ilişkiler
Diplomatik: Siyasi belge bilimi
Dirlik: Osmanlı Devleti’nde bir hizmete karşılık olmak üzere bir görevliye verilen toprak geliri
Divan: İslam devletlerinde önemli devlet işlerinin görüşüldüğü kurul
Divan-ı Arız: Türk İslam devletlerinde ordu ve askerlik işlerinden sorumlu divan
Divan-ı Cünd: Hz. Ömer Dönemi’nde fetihleri planlamak için kurulan divan
Divan-ı Harp: Askeri mahkeme
Divan-ı Hümayun: Osmanlı’da önemli devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurul
Divan-ı İstivfa: Türk İslam devletlerinde mali işlerden sorumlu divan
Divan-ı İşraf: Türk İslam devletlerinde idari ve adli işlerden sorumlu divan
Divan-ı Mezalim: Türk İslam devletlerinde sultanın başkanlık ettiği en yüksek mahkeme
Divan-ı Tuğra: Türk İslam devletlerinde yazışmalardan sorumlu divan
Dizdar: Kale muhafızı, kale komutanı
Dogmatizm: Körü körüne inanılan ve değiştirilmesi imkansız bilgi anlayışı
Dolmen: Cilalıtaş Devri mezar kalıntısı; Uzun ve kaba taşların dikilmesi ve üzerine yassı taşların konulmasıyla oluşan barınak
Dominyon: Sömürge
Duyun: Borçlar
Duyun-u Umumiye: Batılı devletlerin Osmanlı Devleti’nden alacaklarını tahsil edebilmek için kurdukları Genel Borçlar İdaresi
Dükalık: Feodalite rejiminde derebeylerin kurdukları siyasi yapılar
Ebru: Desen sanatı
Egemenlik: Yönetme gücü, karar verme gücü
Ekber-i Erşed: Osmanlı’da I. Ahmet Dönemi’nde uygulamaya koyulan veraset yasası (hanedanın en yaşlı ve akıllısının başa geçmesi)
Ekoloji: Çevre bilimi
Ekümen: Evrensel
Eleştiri: Tenkit, bir şeyin doğruluğunu araştırma
Elviye-i Selase (Vilayet-i Selase): Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde değişik zamanlarda, değişik üçer sancağa verilen ad (Kars – Ardahan – Batum gibi).
Emir: Komutan
Emir-i Arz: Türk İslam devletlerinde Ordunun mali işlerinden sorumlu kişi
Emir-i Dad: Adalet Bakanı, Örfi hukuktan sorumlu hakim
Emir-i Sipehsalar (Serleşker): Türk İslam devletlerinde eyaletleri yönetmek için Divan tarafından görevlendirilen yüksek rütbeli komutan
Emir-ül Sevahil: Türk İslam devletlerinde kıyı bölgelerin yönetimi ve donanmanın denetiminden sorumlu görevli
Emirü’l Ümera: Ordu komutanı
Emperyalizm: Sömürgecilik
Endaze: Osmanlı Dönemi’nde kullanılan 65 cm boyunda bir uzunluk ölçüsü
Enderun: Fatih zamanında sarayda devlet memuru yetiştirmek amacıyla açılan okul (dev-şirmeler okutulurdu).
Endüljans: Hıristiyanlığın Katolik mezhebinde günahların affı karşılığı satılan bir belge (cennet tapusu)
Endülüs: İspanya
Engizisyon: Ortaçağ’da Katolik aleminde dini inançlara karşı gelenleri cezalandırmak üzere kurulan kilise mahkemelerinin adı.
Ensar: Hicret’le Mekke’den gelen Müslümanlara ev sahipliği yapan Medineli Müslümanlar
Enterdi: Papa’nın bir ülkedeki din adamlarını geri çekerek oradaki bütün dini işlemleri durdurması
Epigrafya: Kitabeler bilimidir. Eski mezar ve anıtlar üzerindeki kitabeleri ve taş tabletler üzerindeki yazıları inceler.
Ergenekon: Göktürklere ait destan
Esham: Osmanlı Devleti’nde Gerileme Dönemi’nde uygulanan iç borçlanma sistemi
Eşkinci (Kılıç) Tımarı: Osmanlı’da geliri savaşta yararlılık gösterenlere verilen dirlik toprağı
Eşraf: Bir yerin zenginleri, sözü geçenler, ileri gelenleri; Hz. Hüseyin’in soyundan gelenler.
Eşkinci: II. Mahmut Dönemi’nde açılan Batı tarzındaki askeri ocak
Etejenero: Fransa’da 1789 İhtilali sürecinde açılan halk meclisi
Etapli: Yerleşme
Etik: Ahlak
Etlik: Hititlerde şehir devletleri
Etnik: Köken, millet
Etnik-i Eterya: Rumlar tarafından 1814’te kurulan ve amacı Rum bağımsızlığını sağlamak olan zararlı cemiyet
Etnografya: Kültür bilimi
Etnoloji: Etnik yapıları inceleyen bilim
Evkaf: Vakıf mallarını yöneten kuruluş
Evrensel: Birçok toplumu ya da devleti etkileyen
Eyalet: Ülke yönetimindeki temel idare birim; Osmanlı Devleti'nde en büyük sivil ve askerî yönetim bölgesi
Faşizm: Irkçılık
Fecr-i Has: Türk İslam devletlerinde orduda görev yapan ücretli asker
Federal (Feodal): Birleşik devletler topluluğu. Bu toplulukta her devlet içişlerinde serbesttir, dış işlerinde ortak hareket eder.
Federasyon: Federal
Felah-ı Vatan: Vatanın Kurtuluşu
Feodalite: Merkezi bir devletin zayıflaması sonucu bölünmesi ve üzerinde yeni devletler türemesi, derebeylik
Ferman: Hükümdar buyruğu
Feshetmek: Dağıtmak, kaldırmak
Fetva: İslam devletlerinde herhangi bir durumun dine uygunluğuyla ilgili olarak çıkarılan belge
Fetret: Hükümdarsız geçen dönem, karışıklık; taht boşluğu
Fırka: Siyasal parti
Fıkıh: İslam hukuku
Fiilen (Eylemsel) Sona Erme: Bir devletin topraklarının işgale uğraması; başkentinin ve devlet başkanının tutsak duruma düşmesi, egemenlik haklarını kullanamaması, siyasi ve ekonomik hâkimiyetin yabancıların eline geçmesidir.
Filoloji: Dil bilimi
Firavun: Mısır’da tanrı – kral
Firdevsi: Gazneliler zamanında yaşamış İranlı şair
Fosil: Canlı kalıntıları
Fresko: Yaş alçı üzerine yapılan resim
Galebe Divanı: Yabancı elçilerin kabul edildiği sırada toplanan divandır.
Garp Ocakları: Osmanlı’da, Kuzey Afrika’daki üç özerk eyalete verilen ad (Batı Trablus, Cezayir ve Tunus).
Gedik: Esnafa, zanaatlarını uygulayabilmeleri için verilen, bir nevi imtiyaz ya da tekel usulü. Bunların sattığını başkası satamaz ve işlediğini başkası işleyemezdi.
Ganimet: Savaş gelirleri
Gaza: İslam dinini savaş yoluyla yayma, Hz Muhammet’in katıldığı savaşlara verilen isim (Gazve)
Genç Osmanlılar (Jön Türkler): Osmanlı’da Dağılma Dönemi’nde devletin kurtuluşunu Meşruti yönetime geçmekte gören ve Osmanlıcılık fikrini savunan aydın grup
Gılgamış: Sümerlere ait destan
Gotik: Batı tarzı mimari üslup
Göç: Uygurlara ait destan
Göçebe: Kışlak – yaylak (Bozkır) hayatı yaşayan toplumlara verilen isim
Grek: Eski Yunan kültürü
Greşuva: Bizans’a ait Rum ateşi
Gulam: Devşirme (kul, köle)
Gulaman-ı Saray: Türk İslam devletlerinde merkez ordusu
Guttu: Afganistan’ın yerli halkına verilen isim
Güçler birliği: Yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin tek bir merkezde toplanması
Gülhane Hatt-ı Hümayunu: Tanzimat Fermanı’nı resmi olarak ilan eden padişah buyruğu
Gümrü: Ermenistan ile TBMM arasında imzalanan antlaşma
Hakan: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Han: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Hacer-ül Esved: Kutsal göktaşı
Hacip: Saray görevlisi
Hadis: Hz. Muhammed’in söz ve davranışları
Hakimiyet: Egemenlik
Hakimiyet-i Milliye: Milli egemenlik, Milli mücadele yanlısı bir gazete adı
Halef: Birinden sonra gelen, birinin yerine geçen
Halife: Hz. Muhammed’in ölümünden sonra var olan, devletin başına geçen ve devleti yöneten siyasi liderlere verilen isim
Halkçılık: Toplumsal barışın sağlanması için sınıf ayrımcılığını reddeden, devlet yönetiminde tüm vatandaşlara kendini yönetme hakkı, kanun önünde eşitlik, gelir dağılımında denge sağlanmasını ve herkesin devlet hizmetlerinden yararlandırılmasını hedefleyen ilke
Hanedan: Bir devleti yöneten soy
Haniflik: Hz. İbrahim’in getirdiği din
Haraç: İslam devletlerinde Müslüman olmayan unsurlardan tarımsal ürünlerin 1/5’i kadar alınan vergi
Harbiye: Kara Harp Okulu
Harbiye Nezareti: Osmanlı Devleti’nde Savunma Bakanlığı
Harici: Sıffin Savaşı’nda Hz. Ali’nin ordusunu terk eden grup
Has: Hanedana ait topraklar; Osmanlı’da geliri birinci dereceden memurlara bırakılan dirlik toprağı
Hassa: Hükümdara ait olan, Türklerde bir ordu modeli
Hat: Güzel yazı yazma sanatı
Hattat: Güzel yazı yazma ustası
Hatun (Katun): Eski Türklerde hükümdar eşlerine verilen isim
Havas-ı Hümayun: Osmanlı’da hükümdara ait olan ve geliri hazineye bırakılan arazilerdir.
Hegomonya: Birinin egemenliği altına girme
Hellen: Büyük İskender’in Ön Asya seferi sonucu Doğu – Batı uygarlıklarının sentezi olarak ortaya çıkan uygarlık
Heraldik: Arma bilimi
Heyet-i Temsiliye: Temsilciler Kurulu
Heyet-i Vükela: Osmanlı’da Bakanlar Kurulu
Hınçak – Taşnak: Ermenilerin kurduğu zararlı cemiyet
Himaye: Koruma, esirgeme.
Hicaz: Orta Arabistan (Mekke, Medine…)
Hicret: Göç
Hilafet: Halifelik yönetimi
Hilat: İslam devletleri hükümdarlarına halifenin gönderdiği elbise
Hisar: Surlarla çevrilmiş küçük kale
Hitabet: Güzel konuşma sanatı
Hiyerarşi: Aşama sırası
Hiyeroglif: Resim yazısı
Hizmet Tımarı: Osmanlı’da geliri saray görevlilerine bırakılan dirlik toprağı
Höyük: Tarih boyunca çeşitli sebeplerle yıkılan yerleşim bölgelerinde yıkımların üst üste birikmesiyle oluşan tepe, (Bazı kaynaklarda Tümülüs olarak geçer.)
Hukuk Devleti: Vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu ve hukukun üstünlüğü ilkesinin benimsendiği devlet modeli
Hukuken Sona Erme: Bir devletin hukuken var olduğunun göstergeleri; başkent, devlet başkanı ve hükümettir. Bunların ortadan kaldırılmasına hukuken sona erme denir.
Hukuken Tanıma: Bir devlet adına resmi bir yetkilinin, başka devlet yetkilisi ile görüşmesi bir başka deyişle tarafların birbirini muhatap kabul etmesidir.
Humbaracı: Osmanlı’da havan topları, mayın ve el bombaları yapan ocaktır.
Hutbe: Cuma ve bayram namazlarında minberden okunan dua ve öğüt. Hükümdarlığı halife tarafından meşru kabul edilen hükümdarın adı dua başlarken söylenir (hükümdarlık ve bağımsızlık sembolü).
Hükümet Darbesi: Devletin eli ve emri altındaki herhangi bir gücün yönetime el koymasıdır.
Hümanizma: Eski Yunan ve Latin kültürünü en yüksek kültür örneği olarak alan ve Ortaçağ’ın skolastik düşüncesine karşı Yeniçağ’da Avrupa’da doğan ve gelişen felsefe, bilim ve sanat görüşü; insanlık sevgisini en yüce amaç sayan doktrin
Irakeyn: İran Irak’ı ve Arap Irak’ını ifade eden ve “İki Irak” anlamına gelen Osmanlıca kelime
Islahat: İyileştirme, düzeltme
Islahhane: Sanat Okulu
İcazetname: Medrese diploması
İcra Vekilleri Heyeti: I. TBMM’de hükümete verilen isim
İçtimai: Sosyal
İdadi: Eskiden yaklaşık olarak lise derecesin-deki okullara verilen ad.
İdikut: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
İdi-Oksızlık: Türklerde bağımsızlık
İhracat: Dış satım
İhtilal: Mevcut düzene karşı hukuki kurallara başvurmaksızın güce dayalı olarak yapılan halk hareketidir.
İhtisap: Osmanlı’da ruhsat karşılığı alınan vergidir.
İkta: Mülkiyeti devlete, tasarrufu halka, vergi geliri memurlara ya da komutanlara ait olan arazi
İktisat: Ekonomi
İl (El): Devlet
İlhak Etme: Ele geçirme, topraklarına katma
İlmiye: Osmanlı’da eğitim, öğretim ve hukuk alanında görevleri vardır. Türk ve Müslüman olmayanlar İlmiye sınıfına giremezlerdi.
İlteriş: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
İltihak: Bir bölgenin ya da ülkenin kendi isteği ile başka bir devlete katılması
İltizam Sistemi: Osmanlı’da bir bölgede devlet hazinesine toplanacak olan vergilerin açık artırma yoluyla şahıslara verilmesidir. İltizam vergisini toplamaya hak kazanan kişi toplayacağı vergiyi peşin olarak hazineye öderdi (Belli bir kar payı karşılığında).
İmarethane (Aşevi): Fakirlere ve kimsesizlere ücretsiz yemek dağıtmak üzere kurulmuş hayır kurumu
İmga: Mali işlerden sorumlu görevli
İmparatorluk: Sömürgeci devlet demektir. Türk devletlerinde imparatorluk çok uluslu devlet anlamında düşünülmelidir.
İmtiyaz: Ayrıcalık, kapitülasyon
İnkılâp: Siyasi ve hukuki niteliği bulunan bir topluluk içerisinde eskilerin yerini yenilerin almasıdır. Siyasi, sosyal ve kültürel alanda meydana gelen köklü değişikliklerdir.
İnkılâpçılık: Zamanına göre geri kalmış, eskimiş kurumların kaldırılarak yerlerine ilerlemeyi, gelişmeyi kolaylaştıracak ve geliştirecek kurumların konulmasıdır.
İpek Yolu: Çin’den başlayıp, Orta Asya ve İran’dan geçen, oradan Anadolu ya da Kırım üzerinden Avrupa’ya giden ticaret yolu
İrade-i Milliye (Hakimiyet-i Milliye): Ulusal mücadelenin ilk yarı resmi yayın organı
İrad-ı Cedid: III. Selim Dönemi’nde Nizam-ı Cedit ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan hazine
İrtica: Mevcut düzeni yıkarak daha geri nitelikte bir siyasi, sosyal düzen getirmeyi amaçlayan durum ya da hareket
İskan (İstimalet): Yerleştirme ve Türkleştirme
İslamcılık (Ümmetçilik): Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, halifelik makamının bütünleştirici etkisiyle Müslümanların bir çatı altında toplanmasıyla sağlanacağını savunan düşünce sistemi
İspenç: Gayr-i Müslimlerin ödediği toprak vergisi
İstibdat: Baskıcı, Monarşi
İstihkam Okulu: Osmanlı’da Gerileme Dönemi’nde subay yetiştirmek için açılan teknik okul
İstiklal Mahkemesi: TBMM’nin kurduğu özel mahkeme
İstişare: Danışma, görüş alışverişi, İslam demokrasisi
İthalat: Dış alım
İtilaf: Anlaşma
İttifak: Bağlaşma, Birleşme
İttihat ve Terakki: Osmanlı’da ordu mensubu olan subayların kurduğu cemiyet
Jeopolitik: Coğrafya, ekonomi, nüfus ve benzerlerinin bir devlet politikası üzerindeki etkisi
Jurnal: Osmanlı Devleti’nde II. Abdülhamit Dönemi’nde kurulmuş olan istihbarat örgütü
Kabe: Kare prizma (Allah’ın evi)
Kabine: Bakanlar Kurulu
Kabotaj: Bir ülkenin limanları arasındaki işletme hakkı
Kadı: İslam devletlerinde kadı
Kadıasker (Kadıleşker): Askeri davalara bakan divan üyesi
Kadi’l-Kudat: Kadılar kadısı. Kadıların başında bulunan görevli
Kafes: Osmanlı’da I. Ahmet Dönemi’nden itibaren şehzadelerin sarayda eğitim aldıkları yer
Kağan: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Kaime: Kâğıt para
Kakmacılık: Kabartma sanatı
Kale-i Sultaniye: 1809’da İngiltere ve Osmanlı arasında imzalanan antlaşma (Çanakkale Antlaşması)
Kalemiye: Osmanlı’da idari ve mali alanlarda bürokratik işlerde görevlidirler.
Kalkolitik: Taş – maden devri
Kalvenizm: Reform hareketleri sonucunda Fransa’da ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Kamer: Ay
Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi): Osmanlı’da taht kavgalarında kardeş katlini yasallaştıran belge
Kanun-ı Esasi: Osmanlı Anayasası
Kanun-u Kadim: Osmanlı’da sürekli uygulanan kanunlar
Kapan: Osmanlı döneminde toptan yiyecek ve giyecek satılan yer (Unkapanı, Yağkapanı)
Kapıkulu: Devşirme kökenli olanlar
Kapitalizm: Kapital; ana mal, sermaye anlamındadır. Bu sistemde temel amaç kardır. Teşebbüsler özel sektör tarafından gerçekleştirilir. Gelir dağılımında dengesizlikler görülür.
Kapitülasyon: Bir ülkede yurttaşların zararına olarak yabancılara verilen imtiyaz
Kabotaj Kanunu: Karasularımızdaki ticaret ve ulaşım hakkının Türkiye’ye ait olduğunu gösteren yasa
Kaptan-ı Derya: Osmanlı’da donanma komutanı
Karahitay: Moğolların atası olan Orta Asya kökenli topluluk
Karasaban: Toprağı sürmeye yarayan ilkel tarım aleti
Karasuk: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Karavel: Açık denizlere dayanıklı büyük gemiler
Kargı: Eski Türklerde bir çeşit savaş silahı
Karluk: Eski Türklerde bir boy
Karum: Asurluların pazar yeri
Kasr-ı Şirin: Osmanlı Devleti’yle İran arasında 1639’da imzalanan antlaşma
Kast: Hindistan’da halkın ayrılmış olduğu, birbirine kapalı sınıf sistemi
Katedral: Büyük kilise
Katolik: Hıristiyanlık mezhebi Çoğunluk demektir.
Kayı: Osmanlıların kurucusu olan Türk boyu
Kaza: Osmanlı’da taşra yönetiminde bir idari birim
Kazasker (Kadıy-ı Leşker – Kadıasker): Türk İslam devletlerinde askeri davalardan sorumlu kişi; Osmanlı’da kadı ve müderrislerin atamasını yapan görevli
Kelam: İslam felsefesi
Kellog: I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupalı devletlerin barışı koruma, anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalıyla çözümlenmesi amacıyla imzalanan antlaşma, pakt
Kelteminar: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Keneşçi: Eski Türklerde bilim adamlarına verilen isim
Kerbela: Hz. Hüseyin’in Emevi Halifesi Yezid tarafında öldürüldüğü çöl (Kerbela Olayı)
Kerpiç: Topraktan yapılan inşaat malzemesi
Kervansaray: Tüccarların konaklama yerleri, han
Kınık: Selçukluların kurucusu olan Türk boyu
Kıraat: Kuran’ın güzel okunması
Kısasa Kısas: Babillerin uyguladığı sert ceza sistemi
Kibele: Frigyalılarda bereket tanrıçası
Kilikya: Bugünkü Çukurova Bölgesi
Kimya (Karbon 14 Metodu): Fosillerin yaşını inceler.
Klan: İlkel insan topluluğu
Knezlik: Rus Beyliklerine verilen isim
Knossos: Girit medeniyetine ait saray
Koalisyon Savaşları: 1789 Fransız İhtilali’nden sonra Napolyon’a karşı Avrupalı devletlerin yaptıkları savaşlar
Koloni: İlkçağ’da sömürge. Bir ülkenin sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği anavatana bağlı bölge
Komisyon: Belirli bir işi ya da görevi yerine getirmek için oluşturulan kurul
Konfederasyon: Bağımsız devletlerin ortak ve sınırlı imkanlar için, iç ve dış egemenliklerini koruyarak oluşturdukları topluluk
Konferans: Milletlerarası bir sorunun çözümü için yapılan toplantı.
Kongre: Kurultay, Bir kuruluşun sorunlarını konuşmak üzere ilgili kişilerin katılımıyla yapılan toplantı.
Konsil: Hıristiyanlıkta dini sorunların çözümü için ilahiyatçıların katılımıyla oluşan toplantı
Konsül: Roma İmparatorluğu’nda Cumhuriyet devrinde işbaşına getirilen yönetici
Kopuz: Eski Türklerde bir çeşit müzik aleti
Kölemen: Kul, köle, Memluk askeri
Krallık: Belirli bir toprak parçası üstünde merkezi bir sistemle yönetilen mutlak otoritenin güçlü olduğu devlet modeli
Kral Yolu: İlkçağ’da Efes’ten başlayıp Mezopotamya ve İran’a gelen ticaret yolu
Kronoloji: Takvim bilgisi
Kşatriya: Hindistan’da kast sisteminde asiller ve soyluların yer aldığı sınıf
Kubbealtı: Osmanlı Devleti’nde vezirlerin devlet işlerini görüştükleri yer
Kurgan: Mezar
Kurucu Meclis: Bir devletin anayasasını yapan ulusal meclis
Kurultay: Meclis
Kut: Tanrı tarafından hükümdara verildiğine inanılan yönetme hakkı (Veraset Sistemi)
Kutluk: II. Göktürk Devleti’nin diğer adı
Kuva-i İnzibatiye: Halifelik Ordusu
Kuva-i Milliye: İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Antlaşması (7. madde) doğrultusunda Anadolu’da başlattıkları işgallere karşı Türk halkının kurduğu silahlı direniş örgütleri
Kuva-i Seyyare: Gezici kuvvet (Çerkez Ethem’in kuvveti)
Külliye: Cami, medrese, kütüphane, hamam ve hastane gibi kuruluşları içinde barındıran yapı topluluğu
Kült: Tapma, inanç
Kümbet: Silindirik ya da çokgen gövdeli, konik ya da piramit çatıyla örtülü anıt mezar
Labirent: Mısır’da halk mezarı
Lağımcı: Osmanlı’da ordunun geçtiği yerlerdeki yolların ve köprülerin onarımını yapan, tüneller kazan, patlayıcı maddeler yerleştiren ve surları yıkan ocaktır.
Lağvetmek: Kaldırmak, dağıtmak
Lahit: Taş veya mermerden oyma mezar
Laiklik: Bir devlette siyasi ve dini işlerin birbirinden ayrı olması
Lala: Osmanlı’da şehzadelerin yetiştirilmesi ile görevlendirilen tecrübeli devlet adamları
Lale Devri: Osmanlı’da Batı tarzı ıslahatların başladığı ilk dönem
Lejyon: İlkçağ’da Roma Devleti’nin ordusundaki profesyonel askerlere verilen isim
Levent: Osmanlı donanmasında görev yapan asker
Levni: Lale Devri’nde yaşamış ünlü minyatür sanatçısı
Liberalizm: Toplumda hürriyet ve serbestliğin uygulanmasını gerekli gören siyasî ve ekonomik doktrin
Lions: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Liva: Bayrak veya sancak
Liyakat: Yetenek, beceri, yeterlilik
Locarno: I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupalı devletlerin barışı koruma, anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalıyla çözümlenmesi amacıyla imzalanan antlaşma
Lonca: Küçük esnaf ve zanaatkârların kendi iş alanlarına göre aralarında kurdukları teşkilat
Maarif: Eğitim
Maarif Nezareti: Eğitim Bakanlığı
Mabet: Tapınak (cami, kilise gibi…)
Mac Mahon: İngilizlerin Süveyş Kanalı sorumlusu ve Mısır valisi
Maderşah: Anaerkil, anne (kadın) hakimiyeti
Magna Carta: Ortaçağ’da İngiltere kralı ile halk temsilcileri arasında imzalanan sözleşme
Makabi: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Malikane: Senyörlerin egemenlik alanı
Malikhane: Osmanlı’da devlet adamlarına hizmetleri karşılığı mülk olarak verilen arazilerdir.
Manas: Kırgızlara ait destan
Mandater Yönetim: Bir devletin veya milletin, kendi kendisini idare edebilecek duruma gelinceye kadar Milletler Cemiyeti gözetiminde başka bir devlet tarafından yönetilmesidir.
Manda ve Himaye: Mandater yönetim
Mangır: Bakır para
Maniheizm: Çinlilere ait bir din
Mareşal: Türk Silahlı Kuvvetleri’nde en üst rütbe
Matbaa-ı Amire: Osmanlı’da devlet matbaası
Maveraünnehir: İki nehir arası (Seyhun – Ceyhun)
Mavri Mira: Rumların kurduğu zararlı cemiyet
Mazdehizm: Zerdüştlük, ateşe tapma
Mebus: Milletvekili
Mecelle: Osmanlı Devleti’nin dine dayalı olarak çıkarılan ilk medeni kanunu
Mecidiye: Osmanlı’da 20 kuruşluk gümüş para
Meclis-i Dalim-i Maarif-i Umumiye: II. Mahmut Dönemi’nde eğitim işlerini düzenlemek için kurulan meclis
Meclis Hükümeti Sistemi: Meclis Başkanı Hükümetin de başkanıdır. Hükümet üyeleri (bakanlar) meclis içerisinden tek tek oylanarak seçilir, istenmeyen hükümet üyesi değiştirilebilir fakat hükümet düşmez. Bu sistemde Başbakan ve Cumhurbaşkanı gibi makamlar yoktur.
Meclis-i Mebusan: Osmanlı Parlamentosu’nda halkın seçtiği üyelerden oluşan meclis
Meclis-i Vala-i Ahkam-ı Adliye: II. Mahmut Dönemi’nde adalet işlerini düzenlemek için kurulan meclis
Mecmua: Dergi
Mecusilik: Zerdüştlük
Medeni: Şehirli, gelişmiş
Medeni Kanun: Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilişkilerini; bireylerin mal ve mülkleriyle olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır.
Medine: Şehir
Medrese: İslam toplumlarında eğitim ve öğretim kurumu
Megalo İdea (Büyük Ülkü): Rumların Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırarak Büyük Yunanistan’ı kurma düşüncesi
Megazi: Hz. Muhammed’in savaşlarını anlatan eser
Mekke: Tapınak (kutsal şehir)
Mekteb-i Maarif-i Adliye: II. Mahmut Dönemi’nde devlet memuru yetiştirmek amacıyla açılan okul
Mekteb-i Ulum-u Edebiyeler: II. Mahmut Dönemi’nde açılan ve güzel konuşmaya dayalı eğitim veren lise dengi okullar
Mekteb-i Sultani: Galatasaray Lisesi
Melik: Selçuklu şehzadesi (hükümdar evlatları)
Melikü's-Sevahil: Donanma komutanı
Menhir: Cilalıtaş Devri mezar kalıntısı
Menşur (Onay): Halife’den çıkan yazı
Mescid-i Nebevi: Hicret’ten sonra Medine’de devlet işlerinin görüşülmesi için yapılan mescit
Mesen: Avrupa’da sanata ve sanatçıya destek veren zengin sınıf
Meskukat: Eski para bilimi, Nümizmatik
Meşedi: Hititlerde hassa ordusu
Meşru: Yasal, legal
Meşruiyet: Yasallık ve geçerlilik kazanma
Meşrutiyet: Yetkileri bir meclisle sınırlanmış monarşi (krallık)
Meşveret: Hükümdarın gerektiğinde başvurduğu danışma yolu, kurulu
Metruk Araziler: Osmanlı’da terkedilmiş topraklardır. Otlak, yaylak, mera, kışlak gibi halkın ortak kullandığı topraklardır.
Mevali (Köle): Emevilerin Arap olmayan Müslümanlara yönelik uyguladığı ırkçı politika
Mevat: Osmanlı’da ölü topraklardır. Çöl, bataklık, çıplak dağlar bu topraklardandır.
Mevlit: Hz. Muhammed’in doğumu
Mezolitik: Ortataş (Yontmataş) Devri
Mezopotamya: İki nehir arası (Fırat -Dicle)
Mızıka-ı Hümayun: II. Mahmut Dönemi’nde açılan askeri bando okulu
Mihver Devletler (Roma – Berlin Mihveri): II. Dünya Savaşı’ndan önce Almanya, İtalya ve Japonya arasında kurulan ittifak
Milano Fermanı: İlkçağ’da Roma Uygarlığı’nın Hıristiyanlığı toprakları üstünde serbest bırakmak için ilan ettiği belge
Milat: Başlangıç, Hz. İsa’nın doğumu
Milliyetçilik (Ulusçuluk): Her milletin kendi bağımsız sınırları içinde yaşamasını savunan düşünce sistemi. Fransız İhtilali ile ortaya çıkmıştır.
Milis: Orduya yardımcı olarak toplanan siviller
Minyatür: Kağıt – tahta üzerine yapılan çizgi resim sanatı (boyutu olmayan resim)
Miraç: Göğe yükselme
Miri: Osmanlı’da devlet topraklarının genel adı
Misak: Antlaşma, bağlaşma, sözleşme
Misak-ı Milli: Milli Ant / Yemin
Misyoner: Hıristiyanlıkta görevi dini yaymak olan kişi
Monoteizm: Tek tanrıcılık
Monarşi: Kişi egemenliği (krallık, padişahlık)
Muhacir: Göç eden
Muhtesip: İslam şehirlerinde çarşı ve pazar esnafını denetleyen görevli
Mukataa: Osmanlı’da geliri iltizam yoluyla doğrudan hazineye giden arazilerdir.
Mushaf: Aslının aynısı (kopya)
Mutezile: Abbasiler zamanında kurulan bir mezhep
Mutlakiyet: Monarşi, Mutlak Monarşi, Merkezi krallık
Mübadele: Değiş – tokuş
Mücellit: Ciltçi
Müderris: Medresede öğretim görevlisi
Mühendishane-i Berr-i Hümayun: Osmanlı’da kara kuvvetleri subayı yetiştirmek amacıyla açılan Avrupa tarzındaki ilk teknik okul
Mühendishane-i Bahr-ü Hümayun: Osmanlı’da deniz kuvvetleri subayı yetiştirmek amacıyla açılan Avrupa tarzındaki teknik okul
Mühimme Defterleri: Divan-ı Hümayun’da alınan kararların yazıldığı defterler
Mültezim: Devlete ait vergilerden birinin tahsilini götürü olarak üstüne olan kişi; İltizam yöntemiyle vergi toplayan görevli
Müsadere (El Koyma): Osmanlı’da ölen bir kişinin hayattayken haksız kazanç elde ettiği tespit edildiğinde mirasının hazineye aktarılmasıdır.
Müstahfaz Tımarı: Osmanlı’da geliri cami imamlarına bırakılan dirlik toprağı
Müstevfi: Türk İslam devletlerinde mali işlerden sorumlu görevli
Müşrif: Türk İslam devletlerinde idari ve mali teftiş yapan görevli
Mütareke: Savaşan tarafların, silahı belli bir süre için bırakması
Müttefik Devletler: II. Dünya Savaşı’ndan önce İngiltere ve Fransa arasında kurulan ittifak
Naip: Hükümdar vekili
Nakdi Bedel: Osmanlı Devleti’nde azınlıkların askere gitmemeleri karşılığında ödedikleri para
Nakkaş: Minyatür sanatçısı (aynı zamanda Taş süsleme ustası anlamında da kullanılır.)
Narh: Kanunun yetkili kıldığı kamu makamları tarafından ihtiyaç maddelerinin satış fiyatlarını tespit etme; fiyat
Nato (Kuzey Atlantik Paktı): II. Dünya Savaşı’ndan sonra kalıcı barışı sağlamak amacıyla 1949’da ABD önderliğinde kurulan örgüt
Nazırlık: Bakanlık
Neolitik: Yeni Taş (Cilalıtaş) Devri
Nesnel: Doğru, tarafsız
Nevbet: Mehter tarzı bir çalgı
Nispi Temsil Sistemi: Seçime katılan her partinin aldığı oy oranına göre mecliste temsil edilmesini sağlayan sistemdir.
Nişancı: Osmanlı’da yazışmalardan sorumlu olan, Padişahın yazılı emir ve fermanlarına tuğra çeken, fethedilen toprakları deftere kaydeden, tapu kadastro işlerine bakan ve dirliklerin dağıtımını yapan görevli
Niyabet-i Saltanat Divanı: Türk İslam devletlerinde hükümdar başkentte olmadığı
zaman naiplerin başkanlığında ülkeyi yöneten divan
Nizam-ı Cedid: Osmanlı’nın Batı tarzındaki ilk ordusu (III. Selim kurmuştur.)
Nizamiye Mahkemeleri: Osmanlı Devleti’nde batılı tarzda kurulan mahkemeler
Nomos (Nom): Mısır’da şehir devleti
Nota: Bir devletin başka bir devlete yaptığı yazılı uyarı
Nutuk: Söylev, söz, konuşma
Nümizmatik: Eski para bilimi, meskukat
Objektif: Tarafsız, nesnel
Ocaklık: Osmanlı’da geliri kale muhafızları ile tersane giderlerine ayrılan arazilerdir.
Odessa: Rusya’nın Karadeniz’in kuzeyindeki limanı; Eski Yunan destanı
Oguş: Aile
Oğuz: Boylar, kabileler
Okka: 1283 gram değerindeki ağırlık ölçüsü
Olay: Kısa süreli gelişme
Olgu: Olayların uzun süreç gerektiren sonuçları
Oligarşi: Zümre (sınıf) egemenliği
Onluk Sistem: Türklerde düzenli ordulardan oluşan askeri model
Orak: İlkel bir tarım aleti
Ordu: Eski Türklerde devlet merkezinin bulunduğu yere verilen isim; askerlikte kara kuvvetleri
Ordugah: Askeri amaçlı şehir
Orhun: Göktürklere ait kitabeler, Eski Türklere ait bir alfabe
Ortodoks: Hıristiyanlık mezhebi. Doğru yol demektir.
Osmanlıcılık: Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan herkesi din, dil, ırk ve mezhep ayrımı yapmaksızın kanun önünde eşit görmeyi ve yönetime katmayı hedefleyen düşünce sistemi
Otağ – Şerif: Eski Türklerde hükümdarlık sembolü olan büyük çadır
Örf: Gelenek; yönetime dayalı
Öşür (Aşar): Müslümanların tarım ürününün 1/10’u kadar ödediği vergi
Özerk: Yarı bağımsız
Özgün: Kendine has, etkileşime kapalı
Öznel: Kişisel yoruma dayalı olan
Pakt: Birlik, anlaşma, sözleşme
Paleontropoloji: Fosil bilim
Paleoğrafya: Yazı bilimi
Paleolitik: Eski (kaba) Taş devri
Panislamizm: Müslümanları aynı çatı altında toplamayı amaçlayan akım
Pankuş: Hititlerde soylulardan oluşan meclis
Pangermenizm: Alman birliği
Panslavizm: Amacı, Slav asıllı bütün halkları birleştirmek olan doktrin ve hareket
Pantürkizm: Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında ortaya atılan ve Türklerin birliğini savunan görüş
Papa: Katolik kilisesinde en büyük dini lider
Papirüs: Mısır’da ilkel kağıt
Parlamento: Temsil esasına dayanan, çift ya da tek meclisten oluşan yasama organı
Parya: Hindistan'da kast dışı, hak sahibi olmayan sınıf
Paşmaklık: Osmanlı’da hanedan kadınlarına verilen arazilerdir.
Patesi (Ensi): Sümer şehir devletlerinin krallarına verilen unvan
Patrici: Roma’da siyasal hak sahibi vatandaş
Patrik: Ortodoks Kilisesi’nde en büyük dini lider
Patrikhane: Ortodoksların ibadet merkezi
Pervaneci: Türk İslam devletlerinde arazi defterlerini tutan, iktaların dağıtımını yapan görevli
Peşkeş: Osmanlı’da halkın yönetici kesime ödediği iş yaptırma vergisidir.
Plep: Roma’da siyasal haklardan yoksun olan küçük toprak sahiplerinden ve el zanaatlarıyla uğraşanlardan oluşan sınıftır.
Piramit: Mısır’da firavunlar için yapılan anıt – mezarlar
Piyemonte: İtalya’nın siyasi birliğini kurmasından önceki adı
Polis: Yunan ve İyon şehir devletleri
Politeizm: Çok tanrıcılık
Pontus Rum: Rumların kurduğu zararlı cemiyet
Pragmatik: Faydacı, öğretici
Prehistorya: Tarih öncesi (yazısız) dönem
Presbiteryenizm: Reform hareketleri sonucunda İskoçya’da ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Protestanlık: Hıristiyanlık mezhebi
Protohistorya: Tarih dönemleri (Yazılı)
Protokol: Diplomatik işlerde ve devletlerarası ilişkilerde uygulanan kurallar
Prusya: Almanya’nın siyasi birliğini kurmasından önceki adı
Putperest: Puta tapan
Rasathane: Gözlemevi
Reaya: Osmanlı’da halk
Redd-i İlhak: Anadolu’da Yunan işgaline karşı kurulan yararlı cemiyet
Redif: Valilerin yetiştirdikleri askerler
Reform: Islah etme, iyileştirme. Bir şeye özellikle bir kuruma işleyişini düzeltmek amacıyla getirilen köklü değişiklik. XVI. yüzyılda Avrupa Hıristiyanlığının bir bölümünün, Roma kilisesi baskısı ve egemenliğinden çıkmasına ve Protestan kiliselerin kurulmasına sebep olan dini hareket.
Rejim: Yönetim biçimi
Reisü’1-Bahr: Donanma komutanı
Reisü’l – Küttab: Kâtiplerin reisi. Osmanlı’da Divan’da görüşülecek konuların sırasını belirler, dış işlerine bakar, Divan’da alınan kararları yazıya geçirirdi.
Resmen sona erme: Bir devletin yönetim şeklinin sona ermesi
Resmen Tanıma: Yeni bir devlet ya da hükümetin hukuksal varlığının resmi bir açıklamayla karşı tarafça onaylanması ya da iki devletin karşılıklı yazılı siyasi belgeleri onaylamaları durumudur.
Resm-i Pencik: Osmanlı’da savaş esirlerinin serbest bırakılması karşılığında alınan vergidir.
Restorasyon Dönemi: Viyana Kongresi’nden sonra Avrupa’da başlayan dönem
Ribat: Kervansaray
Ridde Harekâtı: Dinden dönen ve zekat vermeyenlere karşı Hz. Ebubekir’in yürüttüğü hareket
Risale: Rapor
Rokoko: XVIII. yüzyılın başında kullanılan mimari üslup
Rönesans: Yeniden doğuş. Eski Yunan ve Hellen uygarlığının Yeniçağ’da Avrupa’da canlanması
Ruhban: Din işleriyle uğraşan sınıf
Rum: Osmanlı devleti sınırları içinde yaşayan eskiden Bizans vatandaşı olan halk
Rüştiye: Osmanlılarda, ortaokul derecesinde eğitim veren eğitim kurumu
Sadrazam (Vezir-i Azam): Baş vezir anlamındadır. Osmanlı’da Divan’daki en kıdemli vezir olup, padişahtan sonra gelen en yetkili kişiydi.
Sağ Garipler, Sol Garipler: Osmanlı’da görevleri, ordu hazinesini, ağırlıklarını ve ganimetlerini taşımak ve korumak olan sınıf
Sağ Ulufeciler, Sol Ulufeciler: Osmanlı’da görevleri, saltanat sancaklarını taşımak ve korumak olan sınıf
Sahn-ı Seman: Fatih Dönemi’nde açılan yüksek medrese
Saka: İskitlerin diğer adı; Osmanlı’da ordunun su işleriyle ilgilenen sınıftır.
Saltanat: Babadan oğula geçen yönetim şekli
Salyane: Yıllık
Samarra: Abbasilerin Bağdat yakınlarında Türk askerler için oluşturduğu şehir
Sami: Arap kökenli
Sanayi İnkılabı: Avrupa’da el tezgâhlarından fabrika sistemine, tek tek üretimden seri üretime geçişi, insan emeğinin yerini makinelerin almasıdır.
Sanayi-i Nefise Mektebi: Osmanlı Devleti’nde II. Abdülhamit Dönemi’nde açılan güzel sanatlar okulu
Sancak: Osmanlı yönetim teşkilatında eyalet alt birimi
Sancak Sistemi: Osmanlı’da şehzadelerin devlet yönetimi tecrübesi kazanmaları için eyaletlere (illere) yönetici (vali) olarak gönderilmesi
Sarnıç: Su deposu
Satıh: Alan, yüzey
Satraplık: Perslerde eyalet
Sefer Bahşişi: Padişah sefere çıkacağı zaman dağıtılan bahşiş
Sekban-ı Cedit: II. Mahmut Dönemi’nde açılan Batı tarzındaki askeri ocak
Selef: Önce gelen
Self Determination: Her milletin kendi geleceğini kendisinin belirlemesini savunan ilke
Sened-i İttifak: Osmanlı Devleti’nde padişah II. Mahmut’la ayanlar arasında imzalanan sözleşme
Saint Jean De Maurienne (Sen Jön Dö Marien): İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı kendi aralarında paylaşmak için imzaladıkları gizli antlaşma
Senato: Halkın seçtiği üyelerden oluşan meclis benzeri yapılanma
Sentez: Karma
Senyör: Soylu
Seramik: Toprağın pişirilmesi ile elde edilen ürünler
Seraskerlik: Başkomutanlık
Serdar-ı Ekrem: Osmanlı Devleti'nde padişah sefere çıkmadığında orduya komuta eden, başkomutan (Sadrazam)
Serf: Ortaçağ’da toprağa bağlı, yarı köle statüsünde köylü
Seriyye: Hz. Muhammet’in katıldığı savaşlara verilen isim
Seyfiye: Osmanlı’da yönetim ve askerlik alanında yetkilidirler, yürütmeyi temsil ederler.
Sıkıyönetim: Olağanüstü durumlarda ülke içi huzuru sağlamak amacıyla alınan önlemler
Sigilografya: Mühür bilimi
Sipahi: Atlı asker, süvari
Sipahiler, Silahtarlar: Osmanlı’da padişahın çadırını (Otağ-ı Hümayun) korumakla görevlidirler.
Site: Etrafı surlarla çevrili, kendi kural ve kanunlarına göre yönetilen şehir devleti
Sivastapol: Rusya’nın Karadeniz’in kuzeyindeki limanı
Siyasi Birlik (Merkezi birlik, Merkeziyetçilik): Bir toprak parçası üstünde ya da bir ülkede tek bir devletin egemenliğinin olması; ülkenin merkezden atanan valilerle yönetilmesi esasıdır.
Siyasal Hak: Yönetime katılabilme hakkı, kamusal hak
Siyasi Olay: Devletlerarasındaki ilişkiler. Bu ilişkiler barışçı yoldan olabileceği gibi savaş yoluyla da gerçekleşebilir.
Siyasi Parti: Aynı siyasi görüşü benimseyen insanların bir araya gelerek oluşturdukları, halkın istek ve görüşlerinin yönetime yansımasını sağlayan demokrasinin vazgeçilmez unsurlarından biridir.
Siyer: Hz. Muhammed’in hayatını anlatan eserler
Skolastizm: Kilise’nin değiştirilemez, Aristo felsefesini ilke edinen dogmatik düşünce kalıbı; bilimsel gelişmeyi Avrupa’da durağanlaştırmıştır.
Slav: Rus, Sırp, Hırvat, Çek, Bulgar gibi uluslara dillerindeki yakınlık dolayısıyla verilen isim
Sosyal Devlet: halkının eğitim, sağlık vb. ihtiyaçlarını gidermeye çalışan devlet
Sosyalizm: Teşebbüslerin devlet tarafından gerçekleştirildiği, kar amacı taşımayan sistemdir. Özel mülkiyet tamamen ya da kısmen kısıtlanmıştır. Gelir dağılımında denge sağlamak amaçtır.
Sömürge: Bir devletin başka bir ülkeyi ve üzerinde yaşayan ulusu egemenliği altına alarak, buradan ekonomik ve siyasi çıkar sağlaması
Stratejik: Elinde bulundurana büyük ayrıcalıklar ve üstünlükler sağlayan yer ya da bölge
Step: Bozkır
Subaşı: Ordu komutanı, Selçuklularda güvenliği sağlamakla görevli askeri vali
Suffe: Hicret’ten sonra Medine’de Mescit-i Nebevi’nin yanına yapılan okul
Suhte: Talebe
Sultani: Lise
Südra: Kast sisteminde işçi sınıfı
Süzeren: Avrupa’da feodalitede koruyan, üstün ve soylu sınıf
Sykes – Picot (Sykıs Picot): İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı kendi aralarında paylaşmak için imzaladıkları gizli antlaşma
Şad: Boy veya oymakların başına atanan vezirler (Bazı kaynaklarda hükümdar çocuklarına verilen isim olarak geçer)
Şahkulu: Osmanlı Devleti’nde II. Bayezıd Dönemi’nde Şah İsmail’in Anadolu’daki müritlerinden biri
Şaman: Eski Türklerde din adamı (Kam, Baksı)
Şamanizm: Eski Türklerde bir çeşit dini inanış biçimi
Şanyü: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Şark Meselesi: Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin topraklarını parçalama ve paylaşma siyasetine verdikleri isim
Şecere: Soy kütüğü
Şehname: Firdevsi tarafından yazılmış Farsça eser
Şehremini: Osmanlı’da İstanbul’un belediye işlerinden sorumlu görevli
Şehzade: Padişahların ve oğullarının erkek çocuklarına verilen unvan
Şems: Güneş
Şer’i: İslam dinine, şeriata dayalı
Şeyhülislam (Müftü): Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfının başı olan en yüksek din görevlisi
Şıhne: Türk İslam devletlerinde eyaletlerde görev yapan askeri valiler
Şii: Hz. Ali taraftarı
Şura: Meclis, danışma kurulu, heyet
Şurta: Emevilerde polis teşkilatı
Şu’ubiye: Emevilerin uyguladığı Arap ırkçılığı siyasetine karşı Arap olmayan Müslüman bilim adamlarının kendi kültürlerinin üstün özelliklerini göstermek için yaptıkları çalışmalar
Taassup: Bağnazlık, körü körüne bağlanma
Tabama: Hitit krallarına verilen unvan
Tablet: Çivi yazısı yazılı pişirilmiş kil tabaka
Tac Mahal: Babürlülere ait anıt mezar
Tahlil: Çözümleme, analiz
Tahrir: Kaydetme, kayıt ya da tescil, deftere geçirme; kadastro
Takas: Değiş – tokuş
Takvim-i Vaka-i: Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi’nde çıkarılan ilk resmi gazete
Takrir-i Sükûn: Huzuru Sağlama
Tam bağımsızlık: Bir devletin ya da ulusun siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda başka ulus ya da devletlerin egemenliği altında kalmamasıdır.
Tamim: Genelge
Tampon Devlet: Devletlerin güvenliklerini sağlamak amacıyla oluşturdukları ara bölge
Tapetes: Friglerde halı ve kilim
Tarkan: Komutan
Tasavvuf: İslamiyet’te din gerçeğine akıl ve mantıkla değil, sezgi ile gönül yolundan varmayı, esas tutan düşünce sistemi.
Tasnif: Sınıflandırma
Tavananna: Hitit kraliçesi
Tedris: Eğitim
Tefsir: Kur’an’ı yorumlama
Tehcir: Göç ettirme
Tekalif-i Milliye: Ulusal emirler, yükümlülükler
Tek Dereceli Seçim: Seçmenin doğrudan doğruya yöneticilik için aday olanlara oyunu kullandığı seçim modeli
Tekfur: Bizans eyaletlerini yöneten vali
Tekke: Tarikat mensuplarının toplandığı yer
Temsil Heyeti: Erzurum Kongresi sonrası oluşturulan ve TBMM açılıncaya kadar milli mücadeleyi yürüten kuruluş
Tenkihname: Eskiyi esas alarak yeniden düzenleme anlamına gelir.
Tenkit: Eleştiri
Teokrasi: Dine dayalı, din adamlarının egemen olduğu düzen
Teoloji: Dinler bilimidir.
Tercüman-ı Ahval: Osmanlı Devleti’nde çıkarılan ilk özel gazete
Terkip: Sentezleme
Tersane: Gemi yapılan ya da onarılan yer
Tesanüd: I. TBMM içindeki gruplardan biri
Teşkilat-ı Esasiye: Yeni Türk Devleti’nin ilk Anayasası
Teşvik-i Sanayi Yasası: Özel girişimcileri özendirmek ve özel sektöre kredi vermek amacıyla 1927’de çıkarılan kanun
Tevaifü’l mülk: Parçalanmış devletler
Tevhid: Birlik
Tevhid-i Tedrisat: Eğitim ve öğretimde birlik
Tezhip: Kitap ve yazı süsleme sanatı
Tıbbiye: Tıp Fakültesi
Tımar (Dirlik): Osmanlı’da geliri devlet tarafından savaşta yararlılık gösterenlere ve devlet memurlarına maaş karşılığı olarak verilen araziler
Tigin: Prens
Tiranlık: İlkçağda Yunanistan’da görülen diktatörlük benzeri yönetim biçimi
Todun: Vergi memuru
Toponomi: Yer isimleri bilimi
Topyekün Seferberlik: Genel seferberlik
Totemizm: İlkel bir dini inanış
Toy: Kurultay
Toygun: Meclis (Kurultay) üyesi; Kurultaya katılma hakkına sahip olan boy beyleri.
Töre: Sözlü hukuk kuralları
Tufan: Sümerlere ait destan
Tuğracı – Münşi: Türk İslam Devletlerinde yazışmaları yürüten, sultanın emir ve fermanlarına tuğra çeken görevli
Tulumbacı Ocağı: Osmanlı’da Yeniçerilerden oluşan ilk itfaiye örgütü
Turan (Sahte Ricat, Hilal, Bozkır): Eski Türklerde bir çeşit savaş taktiği
Tümülüs: Bir yerleşim yerinin veya mezarın toprakla örtülmüş halidir.
Türbe: Anıt mezar
Türeyiş: Uygurlara ait destan
Türkçülük (Turancılık): Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, Türkler üzerinde oluşturulacak bir yönetimde gören düşünce sistemi
Türkmen: Müslüman Oğuz
Uç Beyi: Türklerin Anadolu’ya girdikleri dönemde Bizans sınırlarına yerleştirilen akıncı beyleri, Türkmen komutanları
Ukaz: Arabistan’da panayır (Mekke’de)
Ulak: Haber taşıyan görevli, postacı
Ulema: Osmanlı’da din, eğitim, hukuk işlerinden sorumlu sınıf (İlmiye)
Ulufe: Osmanlı’da Kapıkulu askerlerinin üç ayda bir aldığı maaş
Ulusal Bağımsızlık: Başka devletlerin egemenliği altında bulunan ulusların bağımsızlığını kazanarak kendi bağımsız devletlerini kurmasıdır; Bir devlet ya da topluluğun kendi içişlerine kimseyi karıştırmadan iç ve dış politikalarını gerçekleştirebilmesidir.
Ulusal Devlet: Tek millet esasına dayanan devlettir.
Ulusal Egemenlik: Ulusal İrade
Ulusal İrade: Karar verme ya da yönetme yetkisi konusunda, söz hakkının halka ait olmasıdır. Halkın devlet idaresindeki istek ve görüşleridir. Halkın yönetim hakkını ele geçirmesidir.
Uyruk: Bir devletin yönetimi altında bulunan kimse (Vatandaşlık)
Ültimatom: Kesin uyarı
Ümmet: İslam Toplumu
Üniter Devlet: Tek parça, bütün, merkezi devlet
Üs: Harekatın yürütülebilmesi için gerekli birliklerin, her türlü gereçlerin tamamlandığı, teçhizatın toplandığı ve dağıtıldığı yer.
Vaka-i Hayriye: 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılması olayına verilen isim
Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası): IV. Mehmet (Avcı) Dönemi’nde isyan eden Yeniçerilerin 30 devlet adamını, Sultan Ahmet’teki çınar ağacına asmaları
Vakanüvist: Devletin görevlendirdiği resmi tarih yazıcıları
Vakıf: Bir kişi veya devlet tarafından, resmi nitelikteki şartlara uyularak, hayır amaçlı bir hizmetin gelecekte de yapılabilmesi için ayrılan mülk veya para
Vakıf Arazi: Toprak gelirleri hayır kurumlarına bırakılan topraklar
Varşova Paktı: II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1955’te Sovyet Rusya’nın önderliğinde Nato’ya karşı kurulan örgüt
Vasi: Vekil olma, vekil olarak atanma
Vassal: Bağlı devlet, korunan, himaye altına alınan
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti: Mustafa Kemal’in Şam’da kurduğu cemiyet
Vaysiya: Kast sisteminde tüccar, çiftçi ve zanaatkarlardan oluşan sınıf
Veliaht: Hükümdardan sonra yerine geçecek kimse
Veraset: Tahtın kan bağıyla akrabalara geçmesi; Hak sahibi olma
Vezir: Devlet işlerinde hükümdardan sonra gelen yetkili devlet adamı
Vilayet-i Selase: Üç il anlamındadır (Kars, Ardahan ve Batum).
Vilayet-i Sitte: Doğu’daki altı il (Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Sivas)
Voyvoda: Osmanlıların Eflak ve Boğdan beylerine verdikleri unvan
Yabgu: Eski Türklerde prens, şehzade (kağanın erkek kardeşi için kullanılırdı.)
Yağma: Eski Türklerde bir boy
Yaradılış: Sümerlere ait destan
Yarguci: Yargıç
Yaya – Müsellem: Osmanlı’nın ilk düzenli ordu birlikleri
Yenisey: Kırgızlara ait kitabeler
Yeniçeri Ağası: Osmanlı’da Yeniçerilerin ocak komutanı
Yeniçeri Ocağı: Osmanlı Devleti’nde, devşirme usulü ile meydana gelen kara ordusu
Yörük: Yarı yerleşik Türk toplulukları. Yaz aylarında, oturdukları şehir, kasaba ve köylerden yaylalara göç ettiklerinden bunlara “konar – göçer” de denirdi.
Yuğ: Cenaze merasimi
Yurtluk: Osmanlı’da geliri sınır boylarında görev yapan askerlere (akıncılara) verilen arazilerdir.
Yüzleşme: saflaşma (ölünün günah ve sevapları ile hesaplaşması için bekletilmesi)
Zanaatkar: El sanatları ustası
Zaptiye: Osmanlı Devletinde toplum güvenliğini sağlamakla görevli askeri polis kuruluşu
Zatü’s Savari: Hz. Osman Dönemi’nde Müslümanlarla Bizans arasında yapılan deniz savaşına verilen isim
Zaviye: Küçük tekke, dini eğitim ve sohbet yeri
Zeamet: Osmanlı’da geliri subaşı ve kadılara bırakılan dirlik toprağı
Zemzem: Kutsal su
Zerdüştlük: Ateşe tapma
Zımmi: İslam devletlerinde Gayrimüslim halk
Ziggurat: Sümer tapınağı
Ziraat: Tarım
Züyuf akçe: Osmanlı’da ayarı düşük akçe
Tarih: 2019-11-12 14:06:10 Kategori: Tarih
Soru Tarat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Tarih Terimleri Ve Anlamları Nedir
A
Adem-i Merkeziyetçilik (Federal Yönetim): Osmanlı Devleti içinde yaşayan azınlıkların içişlerinde serbest dışişlerinde Osmanlı’ya bağlı kalmasını savunan düşünce sistemiAfanasyeva: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Aforoz: Hıristiyanlıkta dinden çıkarma
Agora: Romalılarda meydan
Ağılıg: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hazine görevlisi
Ağnam: Osmanlı’da küçükbaş hayvan yetiştiricilerinden alınan vergidir.
Ahi teşkilatı: Anadolu Selçuklu Devleti’nde Müslüman esnafların kendi aralarında kurdukları bir denetleme ve dayanışma teşkilatı
Ahrar: Osmanlı Devleti’nin ve Türk Tarihi’nin ilk siyasi partisi
Akçe: Osmanlı para birimi
Alemdar: Bayrak ve sancaklardan sorumlu görevli
Alp Er Tunga: İskitlere ait destan
Alyans – İsrailit: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Anal: Hititlerde kralların tanrılara hesap sunmak için yazdırdığı yıllık
Analitik: Çözümleyici
Analiz: Çözümleme, inceleme
Anav: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Anayasa: Bir devletin yönetim şeklini belirten, yasama, yürütme ve yargı güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, vatandaşların kamu haklarını gösteren temel yasa
Anayasal Devlet Anlayışı: Parlamenter sistemle yönetilen devlet modeli
Andronova: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Anglikanizm: Reform hareketleri sonucunda İngiltere’de ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Antant: İttifak sözleşmesi, iki ya da daha fazla taraf arasında belli bir konuda yapılan antlaşma
Antikite: İlkçağ
Antlaşma: İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta bağlaşıklık gibi konularda üstlenmelerini belirttikleri belge ve belgede belirtilen durum
Antropoloji: Irk bilimi
Antroponimi: Şahıs isimleri bilimi
Apa: Saray görevlisi
Arabesk: Geometrik süsleme sanatı
Aristokrasi: Soylu zümrenin egemen olduğu yönetim biçimi
Arkeoloji: Kazı bilimi
Arkeometri: Arkeolojik buluntuları sınıflandıran bilim dalı
Arız (Arzü’l- Ceyş): Türk İslam devletlerinde ordunun maaş ve ihtiyaçlarına bakan görevli
Arşüdüka: Avusturya krallarına verilen isim
Asakir-i Mensure-i Muhammediye: II. Mahmut Dönemi’nde kurulan Batı tarzındaki ordu
Asimile olma: Bir ulusun ya da topluluğun milli benliğini yitirmesi, başka toplumlar içerisinde erimesi
Astronomi: Gök bilimi
Aşar: Öşür
Atabeyi: Selçuklularda meliklerin hocası
Ataerkil: Erkeğin egemen olduğu aile ya da toplum biçimi
Ateşgede: Zerdüşt tapınağı
Ateşkes: Savaş halinde olan iki veya daha fazla gücün çarpışmalara ara vermesi
Avarız: Osmanlı Devleti’nde olağanüstü hallerde ordunun ihtiyacını karşılamak üzere halktan alınan vergi
Avasım: Abbasilerin Bizans sınırında oluşturduğu savunma hattı (Ordu – kent)
Ayan: Bir memleketin, bir bölgenin, bir kasabanın veya bir sınıfın ileri gelenleri hakkında kullanılan bir ifadedir. Zamanla ve en çok XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı ülkesinin muhtelif yerlerinde, çoğu yerli eşraf ailelerinden olmak üzere türeyen sınıfa da bu isim verilmiştir.
Ayan Meclisi: Osmanlı Parlamentosu’nda padişahın seçtiği üyelerden oluşan meclis
Aydınlanma Çağı: XVIII. yüzyıl Avrupa’sında bütün baskılardan kurtularak aklın kılavuzluğunda bağımsızlığa kavuştuğu dönem
Ayuki: Eski Türklerde hükümet
Ayguci: Devlet müşaviri, hükümdar danışmanı
Azak: Kırım’ın kuzeyinde yer alan kale
Azınlık: Bir ülke sınırları içinde yaşayan farklı etnik yapılara sahip halk; İçinde yaşadıkları toplumda nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan gruptan (din, dil) etnik köken gibi özellikleriyle farklı olan kesim
Azil: Görevden alma
B
Bab-ı Ali: “Yüce Kapı” anlamında olup, Osmanlı Devleti zamanında İstanbul’da Sadaret (Başkanlık), Dahiliye ve Hariciye Nezaretleri (İçişleri ve Dışişleri bakanlıkları) ile Şura-yı Devlet (Danıştay) dairelerinin bulunduğu binaya denirdi.
Bab-ı Ali Baskını: İttihat ve Terakki Partisi’nin yaptığı hükümet darbesi
Bac: Osmanlı’da pazar yerlerinden toplanan vergidir.
Bağımsızlık: Başka bir devletin egemenliği, denetimi altında yaşamama
Baharat Yolu: Hindistan’dan başlayıp, Basra Körfezi’nden geçip Mısır’a ulaşan ve oradan Akdeniz üzerinden Avrupa’ya giden ticaret yolu
Bahriye Nazırı: Osmanlı Devleti’nde Deniz Bakanı
Baksı: Şaman, din adamı
Balbal: Eski Türklerde ölen bir yiğidin, sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar mezarının etrafına dikilen taş
Balyos: Venedik elçisi
Barok: Batı tarzı mimari üslup
Basmil: Eski Türklerde bir boy
Batıcılık: Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, Batı’nın ilerlemiş teknolojisini ve felsefi düşüncesindeki gelişmişliğini Osmanlı ülkesine getirmekte gören düşünce sistemi
Bâtınilik: Hasan Sabbah’ın kurduğu bir çeşit terör örgütü
Bayındırlık: İmar (mimari) faaliyetleri
Bedesten: Kapalı çarşı
Bedevi: Göçebe Arap
Bedizci: Eski Türklerde ressamlara verilen isim
Belagat: Duygu ve düşünceleri açık ve etkili olarak anlatma
Bennak: Osmanlı Devleti’nde yarım çift toprağı işleyen yeni evlilerden alınan vergi
Berat: İzin, ruhsat. Devlet ve toplum işlerinin yürütülmesine izin veren resmi belge
Berberi: Afrika halkı
Berit: Posta Teşkilatı
Beşeri: Sosyal (Toplumsal)
Beşik Ulemalığı: Osmanlı’da Duraklama Dönemi’nden itibaren eğitimde görülen “alimin oğlu alim doğar” anlayışı
Beylerbeylik: Osmanlı Devleti’nin Rumeli ve Anadolu’da uyguladığı bölge yöneticiliği
Beylerbeyi: Osmanlı’da taşra yönetiminde en üst amir (eyalet valisi)
Beytü’1-mal: Devlet Hazinesi
Beytü’l-Hikme: Abbasi Devleti Dönemi’nde Bağdat’ta bilimsel faaliyetler için kurulan medreselere verilen isim
Bi’at: Bağlılık yemini
Bimarhane: Hastane, darüşşifa
Birun: Osmanlı sarayında Harem Dairesi’nin ve Enderun’un, yani sarayın iç dairesinin dışında kalan bölüm
Biştegani: Türk İslam Devletlerinde Hassa Ordusu’na mensup askerlerin 3 ayda bir aldığı maaş
Bitikçi: Katip
Bizans: Doğu Roma İmparatorluğu
Bolşevik: Rusya’da meydan gelen Sovyet İhtilali
Boy: Türklerde soy birliği
Brahman: Hindistan’da rahip, din adamı
Brest – Litowsk: Sovyet Rusya ile İttifak devletleri arasında imzalanan antlaşma
Bronz: Bakır ve kalay karışımı olan maden (Tunç)
Budun: Türklerde millet
Burjuvazi: Ortaçağ’da Avrupa’da soylu ve köylüler arasında yer alan şehirli ve tüccar sınıf
Buyruk: Yazılı Emir veya bazı devletlerde Bakan
Buyrukçu: Memur
Bürokrasi: Kamu yönetimi
C
Cebeci: Osmanlı’da Yeniçerilerin silahlarını ve bu silahların bakımını yapan ordu sınıfı
Cebelü: Osmanlı’da tımar sahiplerinin yetiştirdiği asker
Cedit: Yeni
Cemel: Deve
Cento: II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1959’da Türkiye İran, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan ekonomik, kültürel işbirliği örgütü
Cihangirlik: Türklerde çok eski zamanlardan beri var olan dünyayı ele geçirebilme arzusu
Cihat: İslam dini uğruna yapılan her türlü çalışma
Cizvit: Yeniçağ’da Reform Hareketi’nden sonra Katolik mezhebini korumayı ilke edinen tarikat
Cizye: İslam Devletlerinde Müslüman olmayan erkek ve sağlıklı vatandaşlardan askere gitmeme karşılığı alınan vergi
Cluni (Kluni): Ortaçağ’da Avrupa’da Katolik Hıristiyanlığının propagandasını yapan tarikat
Coğrafya: Tarihi olayların meydana geldiği yerler hakkında tarihe yardımcı olan bilim dalı
Cumhuriyet: Halkın kendi kendisini yönetmesidir. Yönetim, halkın belirli süreler için seçtiği kişiler (milletvekili) tarafından gerçekleştirilir.
Cumhuriyetçilik: Devletin siyasi rejimi olarak Cumhuriyet yönetimini benimsemek, onu korumak ve yaşatmaktır.
Cülus: Osmanlı padişahlarının tahta çıkması
Cülus Bahşişi: Osmanlı’da padişah değişikliklerinde orduya, ulemaya ve devlet büyüklerine dağıtılan bahşiş, hediye para
Ç
Çağdaş: Aynı dönemde yaşayan devletler için kullanılan bir tabir
Çar: Rus krallarına verilen unvan
Çelebi (Şehzade – Efendi): Osmanlı Devleti’nin değişik dönemlerinde padişahın oğullarına verilen adlar
Cemiyet-i Akvam: Milletler Cemiyeti
Çetr: Saltanat şemsiyesi
Çiftbozan: Osmanlı’da tarımsal üretimin sürekliliğini sağlamak amacıyla bir veya iki yıl
toprağını mazeretsiz olarak boş bırakan köylüden alınan tazminat vergisidir.
Çiğil: Eski Türklerde bir boy
Çinicilik: Mozaik sanatı
Çoğunluk Sistemi: Çok partili sistemde bir seçim bölgesinde en çok oyu alan parti listesinin seçimi kazanmasını sağlayan seçim sistemi
Çok Dereceli Seçim: Seçmenin, yöneticileri tayin veya seçecek olan temsilcileri seçmesini öngören seçim modeli
D
Dahiliye Nezareti: İçişleri Bakanlığı
Dar-ı Şura-i Askeri: II. Mahmut Dönemi’nde askeri işleri düzenlemek için kurulan meclis
Dar-ı Şura-i Babıali: II. Mahmut Dönemi’nde mülki işleri düzenlemek için kurulan meclis
Darülfünun: Osmanlılarda üniversite
Darü’l Muallim: Erkek öğretmen okulu
Darü’l Muallimat: Kız öğretmen okulu
Dar’ün Nedve: İslamiyet öncesi Mekke’de danışma kurulu
Darüşşifa: Hastane
Defterdar: Mali işlerden sorumlu görevli
Delege: Bir kuruluşu veya topluluğu bir toplantıda temsil eden yetkili kişi
Demokrasi: Gücünü halktan alan yönetim anlayışıdır. Yönetime halk iradesi egemendir. Eşitlik, özgürlük, insan hak ve hürriyetlerine saygı prensibine dayanır.
Demokratik Devlet: Halkın temel hak ve özgürlüklerini yasal güvence altına alan ve yönetimde milli egemenlik ilkesini benimsemiş olan devlet modeli
Derebeylik: Ortaçağ’da Avrupa’da merkezi otoritenin bölünmesiyle geniş toprak sahiplerinin egemenliğine dayalı olarak ortaya çıkan yönetim anlayışı
Derbent: Sınır boylarında bulunan küçük kale
Derviş: Bir tarikata girmiş, onun kurallarına bağlı kişi
Devletçilik: Özel sektörün sermayesizlik nedeniyle gerçekleştiremediği alanların devlet tarafından düzenlenmesi ve devletin ekonomiye müdahale etmesini öngören ilke (planlı ekonomi)
Devrim: Bir kurumun ya da toplumsal sistemi genellikle zor kullanarak yıkıp, yerine eskisinden farklı bir kurum ya da toplumsal sistem yaratma
Devşirme (Pençik): İslam Devletlerinde Müslüman olmayan unsurların Türkleştirilip Müslümanlaştırıldıktan sonra devlet hizmetine alınarak yetiştirilmesi ve asker ve memur olarak kullanılması
Diktatör: Bütün siyasi yetkileri kendisinde toplamış olan devlet başkanı
Dinar: Emeviler Dönemi’nde basılan ilk İslam parası
Diplomasi: Dış ilişkiler
Diplomatik: Siyasi belge bilimi
Dirlik: Osmanlı Devleti’nde bir hizmete karşılık olmak üzere bir görevliye verilen toprak geliri
Divan: İslam devletlerinde önemli devlet işlerinin görüşüldüğü kurul
Divan-ı Arız: Türk İslam devletlerinde ordu ve askerlik işlerinden sorumlu divan
Divan-ı Cünd: Hz. Ömer Dönemi’nde fetihleri planlamak için kurulan divan
Divan-ı Harp: Askeri mahkeme
Divan-ı Hümayun: Osmanlı’da önemli devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurul
Divan-ı İstivfa: Türk İslam devletlerinde mali işlerden sorumlu divan
Divan-ı İşraf: Türk İslam devletlerinde idari ve adli işlerden sorumlu divan
Divan-ı Mezalim: Türk İslam devletlerinde sultanın başkanlık ettiği en yüksek mahkeme
Divan-ı Tuğra: Türk İslam devletlerinde yazışmalardan sorumlu divan
Dizdar: Kale muhafızı, kale komutanı
Dogmatizm: Körü körüne inanılan ve değiştirilmesi imkansız bilgi anlayışı
Dolmen: Cilalıtaş Devri mezar kalıntısı; Uzun ve kaba taşların dikilmesi ve üzerine yassı taşların konulmasıyla oluşan barınak
Dominyon: Sömürge
Duyun: Borçlar
Duyun-u Umumiye: Batılı devletlerin Osmanlı Devleti’nden alacaklarını tahsil edebilmek için kurdukları Genel Borçlar İdaresi
Dükalık: Feodalite rejiminde derebeylerin kurdukları siyasi yapılar
E
Ebru: Desen sanatı
Egemenlik: Yönetme gücü, karar verme gücü
Ekber-i Erşed: Osmanlı’da I. Ahmet Dönemi’nde uygulamaya koyulan veraset yasası (hanedanın en yaşlı ve akıllısının başa geçmesi)
Ekoloji: Çevre bilimi
Ekümen: Evrensel
Eleştiri: Tenkit, bir şeyin doğruluğunu araştırma
Elviye-i Selase (Vilayet-i Selase): Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde değişik zamanlarda, değişik üçer sancağa verilen ad (Kars – Ardahan – Batum gibi).
Emir: Komutan
Emir-i Arz: Türk İslam devletlerinde Ordunun mali işlerinden sorumlu kişi
Emir-i Dad: Adalet Bakanı, Örfi hukuktan sorumlu hakim
Emir-i Sipehsalar (Serleşker): Türk İslam devletlerinde eyaletleri yönetmek için Divan tarafından görevlendirilen yüksek rütbeli komutan
Emir-ül Sevahil: Türk İslam devletlerinde kıyı bölgelerin yönetimi ve donanmanın denetiminden sorumlu görevli
Emirü’l Ümera: Ordu komutanı
Emperyalizm: Sömürgecilik
Endaze: Osmanlı Dönemi’nde kullanılan 65 cm boyunda bir uzunluk ölçüsü
Enderun: Fatih zamanında sarayda devlet memuru yetiştirmek amacıyla açılan okul (dev-şirmeler okutulurdu).
Endüljans: Hıristiyanlığın Katolik mezhebinde günahların affı karşılığı satılan bir belge (cennet tapusu)
Endülüs: İspanya
Engizisyon: Ortaçağ’da Katolik aleminde dini inançlara karşı gelenleri cezalandırmak üzere kurulan kilise mahkemelerinin adı.
Ensar: Hicret’le Mekke’den gelen Müslümanlara ev sahipliği yapan Medineli Müslümanlar
Enterdi: Papa’nın bir ülkedeki din adamlarını geri çekerek oradaki bütün dini işlemleri durdurması
Epigrafya: Kitabeler bilimidir. Eski mezar ve anıtlar üzerindeki kitabeleri ve taş tabletler üzerindeki yazıları inceler.
Ergenekon: Göktürklere ait destan
Esham: Osmanlı Devleti’nde Gerileme Dönemi’nde uygulanan iç borçlanma sistemi
Eşkinci (Kılıç) Tımarı: Osmanlı’da geliri savaşta yararlılık gösterenlere verilen dirlik toprağı
Eşraf: Bir yerin zenginleri, sözü geçenler, ileri gelenleri; Hz. Hüseyin’in soyundan gelenler.
Eşkinci: II. Mahmut Dönemi’nde açılan Batı tarzındaki askeri ocak
Etejenero: Fransa’da 1789 İhtilali sürecinde açılan halk meclisi
Etapli: Yerleşme
Etik: Ahlak
Etlik: Hititlerde şehir devletleri
Etnik: Köken, millet
Etnik-i Eterya: Rumlar tarafından 1814’te kurulan ve amacı Rum bağımsızlığını sağlamak olan zararlı cemiyet
Etnografya: Kültür bilimi
Etnoloji: Etnik yapıları inceleyen bilim
Evkaf: Vakıf mallarını yöneten kuruluş
Evrensel: Birçok toplumu ya da devleti etkileyen
Eyalet: Ülke yönetimindeki temel idare birim; Osmanlı Devleti'nde en büyük sivil ve askerî yönetim bölgesi
F
Faşizm: Irkçılık
Fecr-i Has: Türk İslam devletlerinde orduda görev yapan ücretli asker
Federal (Feodal): Birleşik devletler topluluğu. Bu toplulukta her devlet içişlerinde serbesttir, dış işlerinde ortak hareket eder.
Federasyon: Federal
Felah-ı Vatan: Vatanın Kurtuluşu
Feodalite: Merkezi bir devletin zayıflaması sonucu bölünmesi ve üzerinde yeni devletler türemesi, derebeylik
Ferman: Hükümdar buyruğu
Feshetmek: Dağıtmak, kaldırmak
Fetva: İslam devletlerinde herhangi bir durumun dine uygunluğuyla ilgili olarak çıkarılan belge
Fetret: Hükümdarsız geçen dönem, karışıklık; taht boşluğu
Fırka: Siyasal parti
Fıkıh: İslam hukuku
Fiilen (Eylemsel) Sona Erme: Bir devletin topraklarının işgale uğraması; başkentinin ve devlet başkanının tutsak duruma düşmesi, egemenlik haklarını kullanamaması, siyasi ve ekonomik hâkimiyetin yabancıların eline geçmesidir.
Filoloji: Dil bilimi
Firavun: Mısır’da tanrı – kral
Firdevsi: Gazneliler zamanında yaşamış İranlı şair
Fosil: Canlı kalıntıları
Fresko: Yaş alçı üzerine yapılan resim
G
Galebe Divanı: Yabancı elçilerin kabul edildiği sırada toplanan divandır.
Garp Ocakları: Osmanlı’da, Kuzey Afrika’daki üç özerk eyalete verilen ad (Batı Trablus, Cezayir ve Tunus).
Gedik: Esnafa, zanaatlarını uygulayabilmeleri için verilen, bir nevi imtiyaz ya da tekel usulü. Bunların sattığını başkası satamaz ve işlediğini başkası işleyemezdi.
Ganimet: Savaş gelirleri
Gaza: İslam dinini savaş yoluyla yayma, Hz Muhammet’in katıldığı savaşlara verilen isim (Gazve)
Genç Osmanlılar (Jön Türkler): Osmanlı’da Dağılma Dönemi’nde devletin kurtuluşunu Meşruti yönetime geçmekte gören ve Osmanlıcılık fikrini savunan aydın grup
Gılgamış: Sümerlere ait destan
Gotik: Batı tarzı mimari üslup
Göç: Uygurlara ait destan
Göçebe: Kışlak – yaylak (Bozkır) hayatı yaşayan toplumlara verilen isim
Grek: Eski Yunan kültürü
Greşuva: Bizans’a ait Rum ateşi
Gulam: Devşirme (kul, köle)
Gulaman-ı Saray: Türk İslam devletlerinde merkez ordusu
Guttu: Afganistan’ın yerli halkına verilen isim
Güçler birliği: Yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin tek bir merkezde toplanması
Gülhane Hatt-ı Hümayunu: Tanzimat Fermanı’nı resmi olarak ilan eden padişah buyruğu
Gümrü: Ermenistan ile TBMM arasında imzalanan antlaşma
H
Hakan: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Han: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Hacer-ül Esved: Kutsal göktaşı
Hacip: Saray görevlisi
Hadis: Hz. Muhammed’in söz ve davranışları
Hakimiyet: Egemenlik
Hakimiyet-i Milliye: Milli egemenlik, Milli mücadele yanlısı bir gazete adı
Halef: Birinden sonra gelen, birinin yerine geçen
Halife: Hz. Muhammed’in ölümünden sonra var olan, devletin başına geçen ve devleti yöneten siyasi liderlere verilen isim
Halkçılık: Toplumsal barışın sağlanması için sınıf ayrımcılığını reddeden, devlet yönetiminde tüm vatandaşlara kendini yönetme hakkı, kanun önünde eşitlik, gelir dağılımında denge sağlanmasını ve herkesin devlet hizmetlerinden yararlandırılmasını hedefleyen ilke
Hanedan: Bir devleti yöneten soy
Haniflik: Hz. İbrahim’in getirdiği din
Haraç: İslam devletlerinde Müslüman olmayan unsurlardan tarımsal ürünlerin 1/5’i kadar alınan vergi
Harbiye: Kara Harp Okulu
Harbiye Nezareti: Osmanlı Devleti’nde Savunma Bakanlığı
Harici: Sıffin Savaşı’nda Hz. Ali’nin ordusunu terk eden grup
Has: Hanedana ait topraklar; Osmanlı’da geliri birinci dereceden memurlara bırakılan dirlik toprağı
Hassa: Hükümdara ait olan, Türklerde bir ordu modeli
Hat: Güzel yazı yazma sanatı
Hattat: Güzel yazı yazma ustası
Hatun (Katun): Eski Türklerde hükümdar eşlerine verilen isim
Havas-ı Hümayun: Osmanlı’da hükümdara ait olan ve geliri hazineye bırakılan arazilerdir.
Hegomonya: Birinin egemenliği altına girme
Hellen: Büyük İskender’in Ön Asya seferi sonucu Doğu – Batı uygarlıklarının sentezi olarak ortaya çıkan uygarlık
Heraldik: Arma bilimi
Heyet-i Temsiliye: Temsilciler Kurulu
Heyet-i Vükela: Osmanlı’da Bakanlar Kurulu
Hınçak – Taşnak: Ermenilerin kurduğu zararlı cemiyet
Himaye: Koruma, esirgeme.
Hicaz: Orta Arabistan (Mekke, Medine…)
Hicret: Göç
Hilafet: Halifelik yönetimi
Hilat: İslam devletleri hükümdarlarına halifenin gönderdiği elbise
Hisar: Surlarla çevrilmiş küçük kale
Hitabet: Güzel konuşma sanatı
Hiyerarşi: Aşama sırası
Hiyeroglif: Resim yazısı
Hizmet Tımarı: Osmanlı’da geliri saray görevlilerine bırakılan dirlik toprağı
Höyük: Tarih boyunca çeşitli sebeplerle yıkılan yerleşim bölgelerinde yıkımların üst üste birikmesiyle oluşan tepe, (Bazı kaynaklarda Tümülüs olarak geçer.)
Hukuk Devleti: Vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu ve hukukun üstünlüğü ilkesinin benimsendiği devlet modeli
Hukuken Sona Erme: Bir devletin hukuken var olduğunun göstergeleri; başkent, devlet başkanı ve hükümettir. Bunların ortadan kaldırılmasına hukuken sona erme denir.
Hukuken Tanıma: Bir devlet adına resmi bir yetkilinin, başka devlet yetkilisi ile görüşmesi bir başka deyişle tarafların birbirini muhatap kabul etmesidir.
Humbaracı: Osmanlı’da havan topları, mayın ve el bombaları yapan ocaktır.
Hutbe: Cuma ve bayram namazlarında minberden okunan dua ve öğüt. Hükümdarlığı halife tarafından meşru kabul edilen hükümdarın adı dua başlarken söylenir (hükümdarlık ve bağımsızlık sembolü).
Hükümet Darbesi: Devletin eli ve emri altındaki herhangi bir gücün yönetime el koymasıdır.
Hümanizma: Eski Yunan ve Latin kültürünü en yüksek kültür örneği olarak alan ve Ortaçağ’ın skolastik düşüncesine karşı Yeniçağ’da Avrupa’da doğan ve gelişen felsefe, bilim ve sanat görüşü; insanlık sevgisini en yüce amaç sayan doktrin
I
Irakeyn: İran Irak’ı ve Arap Irak’ını ifade eden ve “İki Irak” anlamına gelen Osmanlıca kelime
Islahat: İyileştirme, düzeltme
Islahhane: Sanat Okulu
İ
İcazetname: Medrese diploması
İcra Vekilleri Heyeti: I. TBMM’de hükümete verilen isim
İçtimai: Sosyal
İdadi: Eskiden yaklaşık olarak lise derecesin-deki okullara verilen ad.
İdikut: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
İdi-Oksızlık: Türklerde bağımsızlık
İhracat: Dış satım
İhtilal: Mevcut düzene karşı hukuki kurallara başvurmaksızın güce dayalı olarak yapılan halk hareketidir.
İhtisap: Osmanlı’da ruhsat karşılığı alınan vergidir.
İkta: Mülkiyeti devlete, tasarrufu halka, vergi geliri memurlara ya da komutanlara ait olan arazi
İktisat: Ekonomi
İl (El): Devlet
İlhak Etme: Ele geçirme, topraklarına katma
İlmiye: Osmanlı’da eğitim, öğretim ve hukuk alanında görevleri vardır. Türk ve Müslüman olmayanlar İlmiye sınıfına giremezlerdi.
İlteriş: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
İltihak: Bir bölgenin ya da ülkenin kendi isteği ile başka bir devlete katılması
İltizam Sistemi: Osmanlı’da bir bölgede devlet hazinesine toplanacak olan vergilerin açık artırma yoluyla şahıslara verilmesidir. İltizam vergisini toplamaya hak kazanan kişi toplayacağı vergiyi peşin olarak hazineye öderdi (Belli bir kar payı karşılığında).
İmarethane (Aşevi): Fakirlere ve kimsesizlere ücretsiz yemek dağıtmak üzere kurulmuş hayır kurumu
İmga: Mali işlerden sorumlu görevli
İmparatorluk: Sömürgeci devlet demektir. Türk devletlerinde imparatorluk çok uluslu devlet anlamında düşünülmelidir.
İmtiyaz: Ayrıcalık, kapitülasyon
İnkılâp: Siyasi ve hukuki niteliği bulunan bir topluluk içerisinde eskilerin yerini yenilerin almasıdır. Siyasi, sosyal ve kültürel alanda meydana gelen köklü değişikliklerdir.
İnkılâpçılık: Zamanına göre geri kalmış, eskimiş kurumların kaldırılarak yerlerine ilerlemeyi, gelişmeyi kolaylaştıracak ve geliştirecek kurumların konulmasıdır.
İpek Yolu: Çin’den başlayıp, Orta Asya ve İran’dan geçen, oradan Anadolu ya da Kırım üzerinden Avrupa’ya giden ticaret yolu
İrade-i Milliye (Hakimiyet-i Milliye): Ulusal mücadelenin ilk yarı resmi yayın organı
İrad-ı Cedid: III. Selim Dönemi’nde Nizam-ı Cedit ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan hazine
İrtica: Mevcut düzeni yıkarak daha geri nitelikte bir siyasi, sosyal düzen getirmeyi amaçlayan durum ya da hareket
İskan (İstimalet): Yerleştirme ve Türkleştirme
İslamcılık (Ümmetçilik): Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, halifelik makamının bütünleştirici etkisiyle Müslümanların bir çatı altında toplanmasıyla sağlanacağını savunan düşünce sistemi
İspenç: Gayr-i Müslimlerin ödediği toprak vergisi
İstibdat: Baskıcı, Monarşi
İstihkam Okulu: Osmanlı’da Gerileme Dönemi’nde subay yetiştirmek için açılan teknik okul
İstiklal Mahkemesi: TBMM’nin kurduğu özel mahkeme
İstişare: Danışma, görüş alışverişi, İslam demokrasisi
İthalat: Dış alım
İtilaf: Anlaşma
İttifak: Bağlaşma, Birleşme
İttihat ve Terakki: Osmanlı’da ordu mensubu olan subayların kurduğu cemiyet
J
Jeopolitik: Coğrafya, ekonomi, nüfus ve benzerlerinin bir devlet politikası üzerindeki etkisi
Jurnal: Osmanlı Devleti’nde II. Abdülhamit Dönemi’nde kurulmuş olan istihbarat örgütü
K
Kabe: Kare prizma (Allah’ın evi)
Kabine: Bakanlar Kurulu
Kabotaj: Bir ülkenin limanları arasındaki işletme hakkı
Kadı: İslam devletlerinde kadı
Kadıasker (Kadıleşker): Askeri davalara bakan divan üyesi
Kadi’l-Kudat: Kadılar kadısı. Kadıların başında bulunan görevli
Kafes: Osmanlı’da I. Ahmet Dönemi’nden itibaren şehzadelerin sarayda eğitim aldıkları yer
Kağan: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Kaime: Kâğıt para
Kakmacılık: Kabartma sanatı
Kale-i Sultaniye: 1809’da İngiltere ve Osmanlı arasında imzalanan antlaşma (Çanakkale Antlaşması)
Kalemiye: Osmanlı’da idari ve mali alanlarda bürokratik işlerde görevlidirler.
Kalkolitik: Taş – maden devri
Kalvenizm: Reform hareketleri sonucunda Fransa’da ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Kamer: Ay
Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi): Osmanlı’da taht kavgalarında kardeş katlini yasallaştıran belge
Kanun-ı Esasi: Osmanlı Anayasası
Kanun-u Kadim: Osmanlı’da sürekli uygulanan kanunlar
Kapan: Osmanlı döneminde toptan yiyecek ve giyecek satılan yer (Unkapanı, Yağkapanı)
Kapıkulu: Devşirme kökenli olanlar
Kapitalizm: Kapital; ana mal, sermaye anlamındadır. Bu sistemde temel amaç kardır. Teşebbüsler özel sektör tarafından gerçekleştirilir. Gelir dağılımında dengesizlikler görülür.
Kapitülasyon: Bir ülkede yurttaşların zararına olarak yabancılara verilen imtiyaz
Kabotaj Kanunu: Karasularımızdaki ticaret ve ulaşım hakkının Türkiye’ye ait olduğunu gösteren yasa
Kaptan-ı Derya: Osmanlı’da donanma komutanı
Karahitay: Moğolların atası olan Orta Asya kökenli topluluk
Karasaban: Toprağı sürmeye yarayan ilkel tarım aleti
Karasuk: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Karavel: Açık denizlere dayanıklı büyük gemiler
Kargı: Eski Türklerde bir çeşit savaş silahı
Karluk: Eski Türklerde bir boy
Karum: Asurluların pazar yeri
Kasr-ı Şirin: Osmanlı Devleti’yle İran arasında 1639’da imzalanan antlaşma
Kast: Hindistan’da halkın ayrılmış olduğu, birbirine kapalı sınıf sistemi
Katedral: Büyük kilise
Katolik: Hıristiyanlık mezhebi Çoğunluk demektir.
Kayı: Osmanlıların kurucusu olan Türk boyu
Kaza: Osmanlı’da taşra yönetiminde bir idari birim
Kazasker (Kadıy-ı Leşker – Kadıasker): Türk İslam devletlerinde askeri davalardan sorumlu kişi; Osmanlı’da kadı ve müderrislerin atamasını yapan görevli
Kelam: İslam felsefesi
Kellog: I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupalı devletlerin barışı koruma, anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalıyla çözümlenmesi amacıyla imzalanan antlaşma, pakt
Kelteminar: Orta Asya’da Türklere ait eski bir yerleşim merkezi
Keneşçi: Eski Türklerde bilim adamlarına verilen isim
Kerbela: Hz. Hüseyin’in Emevi Halifesi Yezid tarafında öldürüldüğü çöl (Kerbela Olayı)
Kerpiç: Topraktan yapılan inşaat malzemesi
Kervansaray: Tüccarların konaklama yerleri, han
Kınık: Selçukluların kurucusu olan Türk boyu
Kıraat: Kuran’ın güzel okunması
Kısasa Kısas: Babillerin uyguladığı sert ceza sistemi
Kibele: Frigyalılarda bereket tanrıçası
Kilikya: Bugünkü Çukurova Bölgesi
Kimya (Karbon 14 Metodu): Fosillerin yaşını inceler.
Klan: İlkel insan topluluğu
Knezlik: Rus Beyliklerine verilen isim
Knossos: Girit medeniyetine ait saray
Koalisyon Savaşları: 1789 Fransız İhtilali’nden sonra Napolyon’a karşı Avrupalı devletlerin yaptıkları savaşlar
Koloni: İlkçağ’da sömürge. Bir ülkenin sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği anavatana bağlı bölge
Komisyon: Belirli bir işi ya da görevi yerine getirmek için oluşturulan kurul
Konfederasyon: Bağımsız devletlerin ortak ve sınırlı imkanlar için, iç ve dış egemenliklerini koruyarak oluşturdukları topluluk
Konferans: Milletlerarası bir sorunun çözümü için yapılan toplantı.
Kongre: Kurultay, Bir kuruluşun sorunlarını konuşmak üzere ilgili kişilerin katılımıyla yapılan toplantı.
Konsil: Hıristiyanlıkta dini sorunların çözümü için ilahiyatçıların katılımıyla oluşan toplantı
Konsül: Roma İmparatorluğu’nda Cumhuriyet devrinde işbaşına getirilen yönetici
Kopuz: Eski Türklerde bir çeşit müzik aleti
Kölemen: Kul, köle, Memluk askeri
Krallık: Belirli bir toprak parçası üstünde merkezi bir sistemle yönetilen mutlak otoritenin güçlü olduğu devlet modeli
Kral Yolu: İlkçağ’da Efes’ten başlayıp Mezopotamya ve İran’a gelen ticaret yolu
Kronoloji: Takvim bilgisi
Kşatriya: Hindistan’da kast sisteminde asiller ve soyluların yer aldığı sınıf
Kubbealtı: Osmanlı Devleti’nde vezirlerin devlet işlerini görüştükleri yer
Kurgan: Mezar
Kurucu Meclis: Bir devletin anayasasını yapan ulusal meclis
Kurultay: Meclis
Kut: Tanrı tarafından hükümdara verildiğine inanılan yönetme hakkı (Veraset Sistemi)
Kutluk: II. Göktürk Devleti’nin diğer adı
Kuva-i İnzibatiye: Halifelik Ordusu
Kuva-i Milliye: İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Antlaşması (7. madde) doğrultusunda Anadolu’da başlattıkları işgallere karşı Türk halkının kurduğu silahlı direniş örgütleri
Kuva-i Seyyare: Gezici kuvvet (Çerkez Ethem’in kuvveti)
Külliye: Cami, medrese, kütüphane, hamam ve hastane gibi kuruluşları içinde barındıran yapı topluluğu
Kült: Tapma, inanç
Kümbet: Silindirik ya da çokgen gövdeli, konik ya da piramit çatıyla örtülü anıt mezar
L
Labirent: Mısır’da halk mezarı
Lağımcı: Osmanlı’da ordunun geçtiği yerlerdeki yolların ve köprülerin onarımını yapan, tüneller kazan, patlayıcı maddeler yerleştiren ve surları yıkan ocaktır.
Lağvetmek: Kaldırmak, dağıtmak
Lahit: Taş veya mermerden oyma mezar
Laiklik: Bir devlette siyasi ve dini işlerin birbirinden ayrı olması
Lala: Osmanlı’da şehzadelerin yetiştirilmesi ile görevlendirilen tecrübeli devlet adamları
Lale Devri: Osmanlı’da Batı tarzı ıslahatların başladığı ilk dönem
Lejyon: İlkçağ’da Roma Devleti’nin ordusundaki profesyonel askerlere verilen isim
Levent: Osmanlı donanmasında görev yapan asker
Levni: Lale Devri’nde yaşamış ünlü minyatür sanatçısı
Liberalizm: Toplumda hürriyet ve serbestliğin uygulanmasını gerekli gören siyasî ve ekonomik doktrin
Lions: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Liva: Bayrak veya sancak
Liyakat: Yetenek, beceri, yeterlilik
Locarno: I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupalı devletlerin barışı koruma, anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalıyla çözümlenmesi amacıyla imzalanan antlaşma
Lonca: Küçük esnaf ve zanaatkârların kendi iş alanlarına göre aralarında kurdukları teşkilat
M
Maarif: Eğitim
Maarif Nezareti: Eğitim Bakanlığı
Mabet: Tapınak (cami, kilise gibi…)
Mac Mahon: İngilizlerin Süveyş Kanalı sorumlusu ve Mısır valisi
Maderşah: Anaerkil, anne (kadın) hakimiyeti
Magna Carta: Ortaçağ’da İngiltere kralı ile halk temsilcileri arasında imzalanan sözleşme
Makabi: Yahudilerin kurduğu zararlı cemiyet
Malikane: Senyörlerin egemenlik alanı
Malikhane: Osmanlı’da devlet adamlarına hizmetleri karşılığı mülk olarak verilen arazilerdir.
Manas: Kırgızlara ait destan
Mandater Yönetim: Bir devletin veya milletin, kendi kendisini idare edebilecek duruma gelinceye kadar Milletler Cemiyeti gözetiminde başka bir devlet tarafından yönetilmesidir.
Manda ve Himaye: Mandater yönetim
Mangır: Bakır para
Maniheizm: Çinlilere ait bir din
Mareşal: Türk Silahlı Kuvvetleri’nde en üst rütbe
Matbaa-ı Amire: Osmanlı’da devlet matbaası
Maveraünnehir: İki nehir arası (Seyhun – Ceyhun)
Mavri Mira: Rumların kurduğu zararlı cemiyet
Mazdehizm: Zerdüştlük, ateşe tapma
Mebus: Milletvekili
Mecelle: Osmanlı Devleti’nin dine dayalı olarak çıkarılan ilk medeni kanunu
Mecidiye: Osmanlı’da 20 kuruşluk gümüş para
Meclis-i Dalim-i Maarif-i Umumiye: II. Mahmut Dönemi’nde eğitim işlerini düzenlemek için kurulan meclis
Meclis Hükümeti Sistemi: Meclis Başkanı Hükümetin de başkanıdır. Hükümet üyeleri (bakanlar) meclis içerisinden tek tek oylanarak seçilir, istenmeyen hükümet üyesi değiştirilebilir fakat hükümet düşmez. Bu sistemde Başbakan ve Cumhurbaşkanı gibi makamlar yoktur.
Meclis-i Mebusan: Osmanlı Parlamentosu’nda halkın seçtiği üyelerden oluşan meclis
Meclis-i Vala-i Ahkam-ı Adliye: II. Mahmut Dönemi’nde adalet işlerini düzenlemek için kurulan meclis
Mecmua: Dergi
Mecusilik: Zerdüştlük
Medeni: Şehirli, gelişmiş
Medeni Kanun: Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilişkilerini; bireylerin mal ve mülkleriyle olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır.
Medine: Şehir
Medrese: İslam toplumlarında eğitim ve öğretim kurumu
Megalo İdea (Büyük Ülkü): Rumların Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırarak Büyük Yunanistan’ı kurma düşüncesi
Megazi: Hz. Muhammed’in savaşlarını anlatan eser
Mekke: Tapınak (kutsal şehir)
Mekteb-i Maarif-i Adliye: II. Mahmut Dönemi’nde devlet memuru yetiştirmek amacıyla açılan okul
Mekteb-i Ulum-u Edebiyeler: II. Mahmut Dönemi’nde açılan ve güzel konuşmaya dayalı eğitim veren lise dengi okullar
Mekteb-i Sultani: Galatasaray Lisesi
Melik: Selçuklu şehzadesi (hükümdar evlatları)
Melikü's-Sevahil: Donanma komutanı
Menhir: Cilalıtaş Devri mezar kalıntısı
Menşur (Onay): Halife’den çıkan yazı
Mescid-i Nebevi: Hicret’ten sonra Medine’de devlet işlerinin görüşülmesi için yapılan mescit
Mesen: Avrupa’da sanata ve sanatçıya destek veren zengin sınıf
Meskukat: Eski para bilimi, Nümizmatik
Meşedi: Hititlerde hassa ordusu
Meşru: Yasal, legal
Meşruiyet: Yasallık ve geçerlilik kazanma
Meşrutiyet: Yetkileri bir meclisle sınırlanmış monarşi (krallık)
Meşveret: Hükümdarın gerektiğinde başvurduğu danışma yolu, kurulu
Metruk Araziler: Osmanlı’da terkedilmiş topraklardır. Otlak, yaylak, mera, kışlak gibi halkın ortak kullandığı topraklardır.
Mevali (Köle): Emevilerin Arap olmayan Müslümanlara yönelik uyguladığı ırkçı politika
Mevat: Osmanlı’da ölü topraklardır. Çöl, bataklık, çıplak dağlar bu topraklardandır.
Mevlit: Hz. Muhammed’in doğumu
Mezolitik: Ortataş (Yontmataş) Devri
Mezopotamya: İki nehir arası (Fırat -Dicle)
Mızıka-ı Hümayun: II. Mahmut Dönemi’nde açılan askeri bando okulu
Mihver Devletler (Roma – Berlin Mihveri): II. Dünya Savaşı’ndan önce Almanya, İtalya ve Japonya arasında kurulan ittifak
Milano Fermanı: İlkçağ’da Roma Uygarlığı’nın Hıristiyanlığı toprakları üstünde serbest bırakmak için ilan ettiği belge
Milat: Başlangıç, Hz. İsa’nın doğumu
Milliyetçilik (Ulusçuluk): Her milletin kendi bağımsız sınırları içinde yaşamasını savunan düşünce sistemi. Fransız İhtilali ile ortaya çıkmıştır.
Milis: Orduya yardımcı olarak toplanan siviller
Minyatür: Kağıt – tahta üzerine yapılan çizgi resim sanatı (boyutu olmayan resim)
Miraç: Göğe yükselme
Miri: Osmanlı’da devlet topraklarının genel adı
Misak: Antlaşma, bağlaşma, sözleşme
Misak-ı Milli: Milli Ant / Yemin
Misyoner: Hıristiyanlıkta görevi dini yaymak olan kişi
Monoteizm: Tek tanrıcılık
Monarşi: Kişi egemenliği (krallık, padişahlık)
Muhacir: Göç eden
Muhtesip: İslam şehirlerinde çarşı ve pazar esnafını denetleyen görevli
Mukataa: Osmanlı’da geliri iltizam yoluyla doğrudan hazineye giden arazilerdir.
Mushaf: Aslının aynısı (kopya)
Mutezile: Abbasiler zamanında kurulan bir mezhep
Mutlakiyet: Monarşi, Mutlak Monarşi, Merkezi krallık
Mübadele: Değiş – tokuş
Mücellit: Ciltçi
Müderris: Medresede öğretim görevlisi
Mühendishane-i Berr-i Hümayun: Osmanlı’da kara kuvvetleri subayı yetiştirmek amacıyla açılan Avrupa tarzındaki ilk teknik okul
Mühendishane-i Bahr-ü Hümayun: Osmanlı’da deniz kuvvetleri subayı yetiştirmek amacıyla açılan Avrupa tarzındaki teknik okul
Mühimme Defterleri: Divan-ı Hümayun’da alınan kararların yazıldığı defterler
Mültezim: Devlete ait vergilerden birinin tahsilini götürü olarak üstüne olan kişi; İltizam yöntemiyle vergi toplayan görevli
Müsadere (El Koyma): Osmanlı’da ölen bir kişinin hayattayken haksız kazanç elde ettiği tespit edildiğinde mirasının hazineye aktarılmasıdır.
Müstahfaz Tımarı: Osmanlı’da geliri cami imamlarına bırakılan dirlik toprağı
Müstevfi: Türk İslam devletlerinde mali işlerden sorumlu görevli
Müşrif: Türk İslam devletlerinde idari ve mali teftiş yapan görevli
Mütareke: Savaşan tarafların, silahı belli bir süre için bırakması
Müttefik Devletler: II. Dünya Savaşı’ndan önce İngiltere ve Fransa arasında kurulan ittifak
N
Naip: Hükümdar vekili
Nakdi Bedel: Osmanlı Devleti’nde azınlıkların askere gitmemeleri karşılığında ödedikleri para
Nakkaş: Minyatür sanatçısı (aynı zamanda Taş süsleme ustası anlamında da kullanılır.)
Narh: Kanunun yetkili kıldığı kamu makamları tarafından ihtiyaç maddelerinin satış fiyatlarını tespit etme; fiyat
Nato (Kuzey Atlantik Paktı): II. Dünya Savaşı’ndan sonra kalıcı barışı sağlamak amacıyla 1949’da ABD önderliğinde kurulan örgüt
Nazırlık: Bakanlık
Neolitik: Yeni Taş (Cilalıtaş) Devri
Nesnel: Doğru, tarafsız
Nevbet: Mehter tarzı bir çalgı
Nispi Temsil Sistemi: Seçime katılan her partinin aldığı oy oranına göre mecliste temsil edilmesini sağlayan sistemdir.
Nişancı: Osmanlı’da yazışmalardan sorumlu olan, Padişahın yazılı emir ve fermanlarına tuğra çeken, fethedilen toprakları deftere kaydeden, tapu kadastro işlerine bakan ve dirliklerin dağıtımını yapan görevli
Niyabet-i Saltanat Divanı: Türk İslam devletlerinde hükümdar başkentte olmadığı
zaman naiplerin başkanlığında ülkeyi yöneten divan
Nizam-ı Cedid: Osmanlı’nın Batı tarzındaki ilk ordusu (III. Selim kurmuştur.)
Nizamiye Mahkemeleri: Osmanlı Devleti’nde batılı tarzda kurulan mahkemeler
Nomos (Nom): Mısır’da şehir devleti
Nota: Bir devletin başka bir devlete yaptığı yazılı uyarı
Nutuk: Söylev, söz, konuşma
Nümizmatik: Eski para bilimi, meskukat
O
Objektif: Tarafsız, nesnel
Ocaklık: Osmanlı’da geliri kale muhafızları ile tersane giderlerine ayrılan arazilerdir.
Odessa: Rusya’nın Karadeniz’in kuzeyindeki limanı; Eski Yunan destanı
Oguş: Aile
Oğuz: Boylar, kabileler
Okka: 1283 gram değerindeki ağırlık ölçüsü
Olay: Kısa süreli gelişme
Olgu: Olayların uzun süreç gerektiren sonuçları
Oligarşi: Zümre (sınıf) egemenliği
Onluk Sistem: Türklerde düzenli ordulardan oluşan askeri model
Orak: İlkel bir tarım aleti
Ordu: Eski Türklerde devlet merkezinin bulunduğu yere verilen isim; askerlikte kara kuvvetleri
Ordugah: Askeri amaçlı şehir
Orhun: Göktürklere ait kitabeler, Eski Türklere ait bir alfabe
Ortodoks: Hıristiyanlık mezhebi. Doğru yol demektir.
Osmanlıcılık: Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan herkesi din, dil, ırk ve mezhep ayrımı yapmaksızın kanun önünde eşit görmeyi ve yönetime katmayı hedefleyen düşünce sistemi
Otağ – Şerif: Eski Türklerde hükümdarlık sembolü olan büyük çadır
Ö
Örf: Gelenek; yönetime dayalı
Öşür (Aşar): Müslümanların tarım ürününün 1/10’u kadar ödediği vergi
Özerk: Yarı bağımsız
Özgün: Kendine has, etkileşime kapalı
Öznel: Kişisel yoruma dayalı olan
P
Pakt: Birlik, anlaşma, sözleşme
Paleontropoloji: Fosil bilim
Paleoğrafya: Yazı bilimi
Paleolitik: Eski (kaba) Taş devri
Panislamizm: Müslümanları aynı çatı altında toplamayı amaçlayan akım
Pankuş: Hititlerde soylulardan oluşan meclis
Pangermenizm: Alman birliği
Panslavizm: Amacı, Slav asıllı bütün halkları birleştirmek olan doktrin ve hareket
Pantürkizm: Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında ortaya atılan ve Türklerin birliğini savunan görüş
Papa: Katolik kilisesinde en büyük dini lider
Papirüs: Mısır’da ilkel kağıt
Parlamento: Temsil esasına dayanan, çift ya da tek meclisten oluşan yasama organı
Parya: Hindistan'da kast dışı, hak sahibi olmayan sınıf
Paşmaklık: Osmanlı’da hanedan kadınlarına verilen arazilerdir.
Patesi (Ensi): Sümer şehir devletlerinin krallarına verilen unvan
Patrici: Roma’da siyasal hak sahibi vatandaş
Patrik: Ortodoks Kilisesi’nde en büyük dini lider
Patrikhane: Ortodoksların ibadet merkezi
Pervaneci: Türk İslam devletlerinde arazi defterlerini tutan, iktaların dağıtımını yapan görevli
Peşkeş: Osmanlı’da halkın yönetici kesime ödediği iş yaptırma vergisidir.
Plep: Roma’da siyasal haklardan yoksun olan küçük toprak sahiplerinden ve el zanaatlarıyla uğraşanlardan oluşan sınıftır.
Piramit: Mısır’da firavunlar için yapılan anıt – mezarlar
Piyemonte: İtalya’nın siyasi birliğini kurmasından önceki adı
Polis: Yunan ve İyon şehir devletleri
Politeizm: Çok tanrıcılık
Pontus Rum: Rumların kurduğu zararlı cemiyet
Pragmatik: Faydacı, öğretici
Prehistorya: Tarih öncesi (yazısız) dönem
Presbiteryenizm: Reform hareketleri sonucunda İskoçya’da ortaya çıkan Hıristiyanlık mezhebi
Protestanlık: Hıristiyanlık mezhebi
Protohistorya: Tarih dönemleri (Yazılı)
Protokol: Diplomatik işlerde ve devletlerarası ilişkilerde uygulanan kurallar
Prusya: Almanya’nın siyasi birliğini kurmasından önceki adı
Putperest: Puta tapan
R
Rasathane: Gözlemevi
Reaya: Osmanlı’da halk
Redd-i İlhak: Anadolu’da Yunan işgaline karşı kurulan yararlı cemiyet
Redif: Valilerin yetiştirdikleri askerler
Reform: Islah etme, iyileştirme. Bir şeye özellikle bir kuruma işleyişini düzeltmek amacıyla getirilen köklü değişiklik. XVI. yüzyılda Avrupa Hıristiyanlığının bir bölümünün, Roma kilisesi baskısı ve egemenliğinden çıkmasına ve Protestan kiliselerin kurulmasına sebep olan dini hareket.
Rejim: Yönetim biçimi
Reisü’1-Bahr: Donanma komutanı
Reisü’l – Küttab: Kâtiplerin reisi. Osmanlı’da Divan’da görüşülecek konuların sırasını belirler, dış işlerine bakar, Divan’da alınan kararları yazıya geçirirdi.
Resmen sona erme: Bir devletin yönetim şeklinin sona ermesi
Resmen Tanıma: Yeni bir devlet ya da hükümetin hukuksal varlığının resmi bir açıklamayla karşı tarafça onaylanması ya da iki devletin karşılıklı yazılı siyasi belgeleri onaylamaları durumudur.
Resm-i Pencik: Osmanlı’da savaş esirlerinin serbest bırakılması karşılığında alınan vergidir.
Restorasyon Dönemi: Viyana Kongresi’nden sonra Avrupa’da başlayan dönem
Ribat: Kervansaray
Ridde Harekâtı: Dinden dönen ve zekat vermeyenlere karşı Hz. Ebubekir’in yürüttüğü hareket
Risale: Rapor
Rokoko: XVIII. yüzyılın başında kullanılan mimari üslup
Rönesans: Yeniden doğuş. Eski Yunan ve Hellen uygarlığının Yeniçağ’da Avrupa’da canlanması
Ruhban: Din işleriyle uğraşan sınıf
Rum: Osmanlı devleti sınırları içinde yaşayan eskiden Bizans vatandaşı olan halk
Rüştiye: Osmanlılarda, ortaokul derecesinde eğitim veren eğitim kurumu
S
Sadrazam (Vezir-i Azam): Baş vezir anlamındadır. Osmanlı’da Divan’daki en kıdemli vezir olup, padişahtan sonra gelen en yetkili kişiydi.
Sağ Garipler, Sol Garipler: Osmanlı’da görevleri, ordu hazinesini, ağırlıklarını ve ganimetlerini taşımak ve korumak olan sınıf
Sağ Ulufeciler, Sol Ulufeciler: Osmanlı’da görevleri, saltanat sancaklarını taşımak ve korumak olan sınıf
Sahn-ı Seman: Fatih Dönemi’nde açılan yüksek medrese
Saka: İskitlerin diğer adı; Osmanlı’da ordunun su işleriyle ilgilenen sınıftır.
Saltanat: Babadan oğula geçen yönetim şekli
Salyane: Yıllık
Samarra: Abbasilerin Bağdat yakınlarında Türk askerler için oluşturduğu şehir
Sami: Arap kökenli
Sanayi İnkılabı: Avrupa’da el tezgâhlarından fabrika sistemine, tek tek üretimden seri üretime geçişi, insan emeğinin yerini makinelerin almasıdır.
Sanayi-i Nefise Mektebi: Osmanlı Devleti’nde II. Abdülhamit Dönemi’nde açılan güzel sanatlar okulu
Sancak: Osmanlı yönetim teşkilatında eyalet alt birimi
Sancak Sistemi: Osmanlı’da şehzadelerin devlet yönetimi tecrübesi kazanmaları için eyaletlere (illere) yönetici (vali) olarak gönderilmesi
Sarnıç: Su deposu
Satıh: Alan, yüzey
Satraplık: Perslerde eyalet
Sefer Bahşişi: Padişah sefere çıkacağı zaman dağıtılan bahşiş
Sekban-ı Cedit: II. Mahmut Dönemi’nde açılan Batı tarzındaki askeri ocak
Selef: Önce gelen
Self Determination: Her milletin kendi geleceğini kendisinin belirlemesini savunan ilke
Sened-i İttifak: Osmanlı Devleti’nde padişah II. Mahmut’la ayanlar arasında imzalanan sözleşme
Saint Jean De Maurienne (Sen Jön Dö Marien): İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı kendi aralarında paylaşmak için imzaladıkları gizli antlaşma
Senato: Halkın seçtiği üyelerden oluşan meclis benzeri yapılanma
Sentez: Karma
Senyör: Soylu
Seramik: Toprağın pişirilmesi ile elde edilen ürünler
Seraskerlik: Başkomutanlık
Serdar-ı Ekrem: Osmanlı Devleti'nde padişah sefere çıkmadığında orduya komuta eden, başkomutan (Sadrazam)
Serf: Ortaçağ’da toprağa bağlı, yarı köle statüsünde köylü
Seriyye: Hz. Muhammet’in katıldığı savaşlara verilen isim
Seyfiye: Osmanlı’da yönetim ve askerlik alanında yetkilidirler, yürütmeyi temsil ederler.
Sıkıyönetim: Olağanüstü durumlarda ülke içi huzuru sağlamak amacıyla alınan önlemler
Sigilografya: Mühür bilimi
Sipahi: Atlı asker, süvari
Sipahiler, Silahtarlar: Osmanlı’da padişahın çadırını (Otağ-ı Hümayun) korumakla görevlidirler.
Site: Etrafı surlarla çevrili, kendi kural ve kanunlarına göre yönetilen şehir devleti
Sivastapol: Rusya’nın Karadeniz’in kuzeyindeki limanı
Siyasi Birlik (Merkezi birlik, Merkeziyetçilik): Bir toprak parçası üstünde ya da bir ülkede tek bir devletin egemenliğinin olması; ülkenin merkezden atanan valilerle yönetilmesi esasıdır.
Siyasal Hak: Yönetime katılabilme hakkı, kamusal hak
Siyasi Olay: Devletlerarasındaki ilişkiler. Bu ilişkiler barışçı yoldan olabileceği gibi savaş yoluyla da gerçekleşebilir.
Siyasi Parti: Aynı siyasi görüşü benimseyen insanların bir araya gelerek oluşturdukları, halkın istek ve görüşlerinin yönetime yansımasını sağlayan demokrasinin vazgeçilmez unsurlarından biridir.
Siyer: Hz. Muhammed’in hayatını anlatan eserler
Skolastizm: Kilise’nin değiştirilemez, Aristo felsefesini ilke edinen dogmatik düşünce kalıbı; bilimsel gelişmeyi Avrupa’da durağanlaştırmıştır.
Slav: Rus, Sırp, Hırvat, Çek, Bulgar gibi uluslara dillerindeki yakınlık dolayısıyla verilen isim
Sosyal Devlet: halkının eğitim, sağlık vb. ihtiyaçlarını gidermeye çalışan devlet
Sosyalizm: Teşebbüslerin devlet tarafından gerçekleştirildiği, kar amacı taşımayan sistemdir. Özel mülkiyet tamamen ya da kısmen kısıtlanmıştır. Gelir dağılımında denge sağlamak amaçtır.
Sömürge: Bir devletin başka bir ülkeyi ve üzerinde yaşayan ulusu egemenliği altına alarak, buradan ekonomik ve siyasi çıkar sağlaması
Stratejik: Elinde bulundurana büyük ayrıcalıklar ve üstünlükler sağlayan yer ya da bölge
Step: Bozkır
Subaşı: Ordu komutanı, Selçuklularda güvenliği sağlamakla görevli askeri vali
Suffe: Hicret’ten sonra Medine’de Mescit-i Nebevi’nin yanına yapılan okul
Suhte: Talebe
Sultani: Lise
Südra: Kast sisteminde işçi sınıfı
Süzeren: Avrupa’da feodalitede koruyan, üstün ve soylu sınıf
Sykes – Picot (Sykıs Picot): İtilaf devletlerinin Osmanlı’yı kendi aralarında paylaşmak için imzaladıkları gizli antlaşma
Ş
Şad: Boy veya oymakların başına atanan vezirler (Bazı kaynaklarda hükümdar çocuklarına verilen isim olarak geçer)
Şahkulu: Osmanlı Devleti’nde II. Bayezıd Dönemi’nde Şah İsmail’in Anadolu’daki müritlerinden biri
Şaman: Eski Türklerde din adamı (Kam, Baksı)
Şamanizm: Eski Türklerde bir çeşit dini inanış biçimi
Şanyü: Eski Türklerde hükümdarlara verilen unvan
Şark Meselesi: Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin topraklarını parçalama ve paylaşma siyasetine verdikleri isim
Şecere: Soy kütüğü
Şehname: Firdevsi tarafından yazılmış Farsça eser
Şehremini: Osmanlı’da İstanbul’un belediye işlerinden sorumlu görevli
Şehzade: Padişahların ve oğullarının erkek çocuklarına verilen unvan
Şems: Güneş
Şer’i: İslam dinine, şeriata dayalı
Şeyhülislam (Müftü): Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfının başı olan en yüksek din görevlisi
Şıhne: Türk İslam devletlerinde eyaletlerde görev yapan askeri valiler
Şii: Hz. Ali taraftarı
Şura: Meclis, danışma kurulu, heyet
Şurta: Emevilerde polis teşkilatı
Şu’ubiye: Emevilerin uyguladığı Arap ırkçılığı siyasetine karşı Arap olmayan Müslüman bilim adamlarının kendi kültürlerinin üstün özelliklerini göstermek için yaptıkları çalışmalar
T
Taassup: Bağnazlık, körü körüne bağlanma
Tabama: Hitit krallarına verilen unvan
Tablet: Çivi yazısı yazılı pişirilmiş kil tabaka
Tac Mahal: Babürlülere ait anıt mezar
Tahlil: Çözümleme, analiz
Tahrir: Kaydetme, kayıt ya da tescil, deftere geçirme; kadastro
Takas: Değiş – tokuş
Takvim-i Vaka-i: Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi’nde çıkarılan ilk resmi gazete
Takrir-i Sükûn: Huzuru Sağlama
Tam bağımsızlık: Bir devletin ya da ulusun siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda başka ulus ya da devletlerin egemenliği altında kalmamasıdır.
Tamim: Genelge
Tampon Devlet: Devletlerin güvenliklerini sağlamak amacıyla oluşturdukları ara bölge
Tapetes: Friglerde halı ve kilim
Tarkan: Komutan
Tasavvuf: İslamiyet’te din gerçeğine akıl ve mantıkla değil, sezgi ile gönül yolundan varmayı, esas tutan düşünce sistemi.
Tasnif: Sınıflandırma
Tavananna: Hitit kraliçesi
Tedris: Eğitim
Tefsir: Kur’an’ı yorumlama
Tehcir: Göç ettirme
Tekalif-i Milliye: Ulusal emirler, yükümlülükler
Tek Dereceli Seçim: Seçmenin doğrudan doğruya yöneticilik için aday olanlara oyunu kullandığı seçim modeli
Tekfur: Bizans eyaletlerini yöneten vali
Tekke: Tarikat mensuplarının toplandığı yer
Temsil Heyeti: Erzurum Kongresi sonrası oluşturulan ve TBMM açılıncaya kadar milli mücadeleyi yürüten kuruluş
Tenkihname: Eskiyi esas alarak yeniden düzenleme anlamına gelir.
Tenkit: Eleştiri
Teokrasi: Dine dayalı, din adamlarının egemen olduğu düzen
Teoloji: Dinler bilimidir.
Tercüman-ı Ahval: Osmanlı Devleti’nde çıkarılan ilk özel gazete
Terkip: Sentezleme
Tersane: Gemi yapılan ya da onarılan yer
Tesanüd: I. TBMM içindeki gruplardan biri
Teşkilat-ı Esasiye: Yeni Türk Devleti’nin ilk Anayasası
Teşvik-i Sanayi Yasası: Özel girişimcileri özendirmek ve özel sektöre kredi vermek amacıyla 1927’de çıkarılan kanun
Tevaifü’l mülk: Parçalanmış devletler
Tevhid: Birlik
Tevhid-i Tedrisat: Eğitim ve öğretimde birlik
Tezhip: Kitap ve yazı süsleme sanatı
Tıbbiye: Tıp Fakültesi
Tımar (Dirlik): Osmanlı’da geliri devlet tarafından savaşta yararlılık gösterenlere ve devlet memurlarına maaş karşılığı olarak verilen araziler
Tigin: Prens
Tiranlık: İlkçağda Yunanistan’da görülen diktatörlük benzeri yönetim biçimi
Todun: Vergi memuru
Toponomi: Yer isimleri bilimi
Topyekün Seferberlik: Genel seferberlik
Totemizm: İlkel bir dini inanış
Toy: Kurultay
Toygun: Meclis (Kurultay) üyesi; Kurultaya katılma hakkına sahip olan boy beyleri.
Töre: Sözlü hukuk kuralları
Tufan: Sümerlere ait destan
Tuğracı – Münşi: Türk İslam Devletlerinde yazışmaları yürüten, sultanın emir ve fermanlarına tuğra çeken görevli
Tulumbacı Ocağı: Osmanlı’da Yeniçerilerden oluşan ilk itfaiye örgütü
Turan (Sahte Ricat, Hilal, Bozkır): Eski Türklerde bir çeşit savaş taktiği
Tümülüs: Bir yerleşim yerinin veya mezarın toprakla örtülmüş halidir.
Türbe: Anıt mezar
Türeyiş: Uygurlara ait destan
Türkçülük (Turancılık): Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunu, Türkler üzerinde oluşturulacak bir yönetimde gören düşünce sistemi
Türkmen: Müslüman Oğuz
U
Uç Beyi: Türklerin Anadolu’ya girdikleri dönemde Bizans sınırlarına yerleştirilen akıncı beyleri, Türkmen komutanları
Ukaz: Arabistan’da panayır (Mekke’de)
Ulak: Haber taşıyan görevli, postacı
Ulema: Osmanlı’da din, eğitim, hukuk işlerinden sorumlu sınıf (İlmiye)
Ulufe: Osmanlı’da Kapıkulu askerlerinin üç ayda bir aldığı maaş
Ulusal Bağımsızlık: Başka devletlerin egemenliği altında bulunan ulusların bağımsızlığını kazanarak kendi bağımsız devletlerini kurmasıdır; Bir devlet ya da topluluğun kendi içişlerine kimseyi karıştırmadan iç ve dış politikalarını gerçekleştirebilmesidir.
Ulusal Devlet: Tek millet esasına dayanan devlettir.
Ulusal Egemenlik: Ulusal İrade
Ulusal İrade: Karar verme ya da yönetme yetkisi konusunda, söz hakkının halka ait olmasıdır. Halkın devlet idaresindeki istek ve görüşleridir. Halkın yönetim hakkını ele geçirmesidir.
Uyruk: Bir devletin yönetimi altında bulunan kimse (Vatandaşlık)
Ü
Ültimatom: Kesin uyarı
Ümmet: İslam Toplumu
Üniter Devlet: Tek parça, bütün, merkezi devlet
Üs: Harekatın yürütülebilmesi için gerekli birliklerin, her türlü gereçlerin tamamlandığı, teçhizatın toplandığı ve dağıtıldığı yer.
V
Vaka-i Hayriye: 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılması olayına verilen isim
Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası): IV. Mehmet (Avcı) Dönemi’nde isyan eden Yeniçerilerin 30 devlet adamını, Sultan Ahmet’teki çınar ağacına asmaları
Vakanüvist: Devletin görevlendirdiği resmi tarih yazıcıları
Vakıf: Bir kişi veya devlet tarafından, resmi nitelikteki şartlara uyularak, hayır amaçlı bir hizmetin gelecekte de yapılabilmesi için ayrılan mülk veya para
Vakıf Arazi: Toprak gelirleri hayır kurumlarına bırakılan topraklar
Varşova Paktı: II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1955’te Sovyet Rusya’nın önderliğinde Nato’ya karşı kurulan örgüt
Vasi: Vekil olma, vekil olarak atanma
Vassal: Bağlı devlet, korunan, himaye altına alınan
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti: Mustafa Kemal’in Şam’da kurduğu cemiyet
Vaysiya: Kast sisteminde tüccar, çiftçi ve zanaatkarlardan oluşan sınıf
Veliaht: Hükümdardan sonra yerine geçecek kimse
Veraset: Tahtın kan bağıyla akrabalara geçmesi; Hak sahibi olma
Vezir: Devlet işlerinde hükümdardan sonra gelen yetkili devlet adamı
Vilayet-i Selase: Üç il anlamındadır (Kars, Ardahan ve Batum).
Vilayet-i Sitte: Doğu’daki altı il (Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Sivas)
Voyvoda: Osmanlıların Eflak ve Boğdan beylerine verdikleri unvan
Y
Yabgu: Eski Türklerde prens, şehzade (kağanın erkek kardeşi için kullanılırdı.)
Yağma: Eski Türklerde bir boy
Yaradılış: Sümerlere ait destan
Yarguci: Yargıç
Yaya – Müsellem: Osmanlı’nın ilk düzenli ordu birlikleri
Yenisey: Kırgızlara ait kitabeler
Yeniçeri Ağası: Osmanlı’da Yeniçerilerin ocak komutanı
Yeniçeri Ocağı: Osmanlı Devleti’nde, devşirme usulü ile meydana gelen kara ordusu
Yörük: Yarı yerleşik Türk toplulukları. Yaz aylarında, oturdukları şehir, kasaba ve köylerden yaylalara göç ettiklerinden bunlara “konar – göçer” de denirdi.
Yuğ: Cenaze merasimi
Yurtluk: Osmanlı’da geliri sınır boylarında görev yapan askerlere (akıncılara) verilen arazilerdir.
Yüzleşme: saflaşma (ölünün günah ve sevapları ile hesaplaşması için bekletilmesi)
Z
Zanaatkar: El sanatları ustası
Zaptiye: Osmanlı Devletinde toplum güvenliğini sağlamakla görevli askeri polis kuruluşu
Zatü’s Savari: Hz. Osman Dönemi’nde Müslümanlarla Bizans arasında yapılan deniz savaşına verilen isim
Zaviye: Küçük tekke, dini eğitim ve sohbet yeri
Zeamet: Osmanlı’da geliri subaşı ve kadılara bırakılan dirlik toprağı
Zemzem: Kutsal su
Zerdüştlük: Ateşe tapma
Zımmi: İslam devletlerinde Gayrimüslim halk
Ziggurat: Sümer tapınağı
Ziraat: Tarım
Züyuf akçe: Osmanlı’da ayarı düşük akçe
Tarih: 2019-11-12 14:06:10 Kategori: Tarih
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Yorum Yapx